زاخۆ

شارێکە لە بادینان لە باشووری کوردستان.

بەڵێن

پەیمان، سۆز.

چریکە

1. ده‌نگی خۆش، وه‌کوو: چریکه‌ی ئینسان، چریکه‌ی بولبول؛ 2. ئا مرازی په‌موو له‌ ده‌نک جوێکردنه‌وه‌.

بێستوون

نێوی چیایەکی سەخت و بەرزە کە لە دۆژ شارەکانی کامیاران و هەمەدان و کرماشاندا هەڵکەوتووە و نزیک بە چیای "پەڕاو" ە و شاری بێستوونیش لەپەنای ئەم چیایە هەڵکەوتووە؛ ئەم نێوە لە بنەڕەتدا بەغستێن یان بەغستەن بووە، (بەغ) واتە: خودا، خولقێنەر، (ستێن یان ستەن)یش: جێگا و شوێن. بێستوون یان بەغستەنیش واتە: جێگای خودا یان خولقێنەری گەلانی بەر لە زەڕدەشتییەکان.

ژەنیار

سازژەن، سازبەن، نەواژەن.

خورماڵ

شارۆچکه‌یه‌که‌ له‌ باشووری کوردستان.

پەچە

1. پێچە، پەچە، دەسماڵ یان تەنراوێکی رەشە کە ژنان لە کوردەواریدا بەتایبەت لە لادێ بۆ شەرمە یان شەرمکردن لە پیاو دەم و لووتی پێ دادەپۆشن. شەرمە کولتووری عەرەبە کە بە هۆی ئایینی ئیسلامەوە هاتۆتە ناو کۆمەڵگای کوردەواری. کـــــۆڵان بــەکـــــۆڵان جــــادە بـه ‌جــــــادە نەشمیلەی چاوجووان (پەچە)کەت لادە (عەلی مەردان) 2. پەچە، مۆڵگە، هەوێز، بێرە، رانەبێرە، بەو شوێنە دەگوترێ کە پەز و بزن (وردەماڵات)ی لێ دەخەوێنن بۆ شیردۆشین و وچاندەرکردنی شووان لە کاتی نیوەڕۆدا و کچان و ژنان دێن بۆ دۆشینیان. وەکوو: لەناو ران هاتەو شیر بە شانەوە لچی ها بە تۆز (پەچە)ی رانەوە (گەلێریی ناوچەی سنە)

ڤەرچین

فەرمان بە چنینەوە، دەستووردان بۆ چنینەوە.

ئاکران

1. ئاگران، ئاگردان، ئاورگە، شوێنی ئاورپەرستان؛ 2. نێوی گوندێکە لە ناوچەی قارس لە باکووری کوردستان.

ئاڤزێم

ئاوزێم، کوێرەکانی، کانیاوێ کە بەهاران دەژیێتەوە و هاوینان وشک دەکا.