هانیس

هان یان هانە، نێوێکی کۆنی کوردییە کە دەگەڕێتەوە بۆ بەر لە هاتنی زەڕدەشت و وشەیێکی کۆنە لە زاراوەی هەورامیدا کە یەکێکە لە زاراوە کۆنەکانی زمانی کوردیی. واتای هانیس: 1. کانی بن سێبەر، کانی لانسار؛ 2. نێوی گوندێکە لە ناوچەی سنە لە بنپاڵ گوندی خەیارە، کە دوو گوندی نزیک بە یەکن.

ئازۆ

1. بێ بڕانەوە و نێوان؛ 2. نێوی کۆنی چیای (ساسۆن)ە لە باکووری کوردستان .

هاوبەش

هاوکار و شەریک لە کار و کاسپی یان موڵک و ماڵدا.

دینەوەر

ناوچەیەکە لە لای باکووری رۆژاوای کرماشان. لە کۆندا نێوی دینەوەر، ماهکووفە بووە. بڕوانە مهاباد لە بەشی کچان.

کرماشان

یەکێ لە شارە کۆنەکانی کوردستانە کە بەر لە سەردەمی ساسانییەکان بنیات نراوه، بەڵام دواتر خەسرەو و بارامی ساسانیی بایەخێکی زۆریان پێداوە‌؛ کرماشان جێگا و مەڵبەندی ساسانییەکان بووە کە ئێستاش شوێنەوارەکانی هەر ماوە؛ لە سەردەمی سەفەوییەکاندا کە عوسمانییەکان بەشی سوننی نشینی کوردستانیان داگیر کرد، سەفەوییەکان بایەخێکی زۆریان بە کرماشان دا و کرماشان زۆر پێشکەوت؛ ئەوەی کە دەڵێن کرماشان (بارامی چووارەم) کە نێوی (کرمانشاه، یان شاەکرمان) بووە بنیاتی ناوە، درۆیە و ئەو شارەی کە بارامی چووارەم بنیاتی ناوە، کوێرەدێیەک بووە لە نزیک ئەسفەهان بە نێوی (کرمانشاە)، کە ئێستاش کەلاوەکانی هەر ماوە؛ کرماشان لە کۆندا نێوی (کرماجان) یا (کرمانجان) یان (کرمانجسان) بووە کە واتای (جێگای ڕەعیەتەکان، یان جێگای چاندەکاران و ئاژەڵداران) دەدا و عەربەکانیش بە قرمسین نێویان بردووە، بەڵگە و دەلیلیش ئەوەیە کە گۆرانەکان یەکەم هێز بوونە کە دەستیان بە شارنشینی کردووە و یەکەمین تیرەی کوردن کە کرماشانیان ئاوەدان کردۆتەوە و هەر لەبەر ئەوەشە نێویان ناوە کرماشان، واتە شوێنی چاندەکار و ئاژەڵداران!

ناکاو

لەپڕ، لەخڵاف، کوتووپڕ.

ژەمەن

1. ژەمەنان، مایەی ژیان، بژیو؛ 2. خواردن لەکاتی دیاریکراو.

سەمسیر

خڵتی ترێ، تڵفی هەنگوور.

ئادۆ

له‌ کۆندا نێوی خودای با بووه‌. ئه‌م نێوه‌ له‌ناو کورده‌کانی کوردستانی رۆژاوا‌ و لوبناندا وافره‌. بڕوانه‌ وشه‌ی ئاد.

کولیلک

خونچەی پشکووتووی گژ و گیا، شکۆفەی دار.