ماویان

گوندێکە لە ناوچەی بێڵەوار لە لای کامیاران لە کوردستانی ڕۆژهەڵات.

دەهاک

ئاژدەهاک، بە زاراوەی پالەوی کۆن، یان کەڵوڕی ئەمڕۆ، 1. (ئاژ) واتە: بەنرخ، بەڕێز، پیرۆز؛ 2. (دەهاک)یش دەبێتە: کوێخا، ئاغای گوند؛ 3. گەورەی تیرە و هۆز؛ 4. دەهاک نێوی هۆزێکی کوردی سەردەمی ساسانییەکان بووە کە دوای شەڕی قادسیە، بە دەستی سەلمانی فارسی و ئەبوو گاوانی کورد، بەرەبەرە بوون بە موسوڵمان.

کۆدەنگ

هەموو دەنگێک پێکەوە. ئەم نێوە، نێوێکی تازەیە کە دایکان و باوکان بە زەوقی خۆیان درووستیان کردووە و لە دوو وشەی (کۆ) بە واتای: هەموو شتێک پێکەوە و (دەنگ) بە واتای ورتە و سۆز، کە پێکەوە دەبێتە: (دەنگی هەموو شتێک پێکەوە) ساز کراوە.

ڕەزێ

ئاماژە بە رەز و باخی مێو.

نەمروود

1. چیایەکە لە کوردستانی ژێر دەسە‌ڵاتی تورکیە، کە شوێنەواری کۆنی وەکوو پەیکەری مرۆڤی لێیە؛ 2. شارێکی کەونارایە لە کوردستانی باشوور کە نەماوە، بەڵام ئاسەواری هەر ماوە؛ 3. نێوی پاشایەک بووە کە ئیبراهیم پێغەمبەری خستۆتە ناو ئاگرەوە.

ئارتمیس

1. خوداژنی راو؛ 2. خواژنی مانگ؛ 3. نێوی کچی سه‌رداری گۆتی ئۆتانووس بووه‌ که‌ به‌ خودای جوانی نێوی ده‌رکردووه‌ و ژنی خه‌شایارشای پاشای ماد بووه‌. بڕوانه‌ (ئار) له‌ به‌شی کوڕان.

خوشیک

جوان و دڤگر، په‌سن و له‌به‌ردڵان، نازدار و ده‌ڵال.

دڵژیر

ئینسانی ئاقڵ و به‌ره‌حم.

کارساز

1. کەسێ کە کارێک بۆ کەسێکی دیکە پێک دێنێ، گرێکەرەوە، چارەساز، کارچێکەر؛ 2. ناوە بۆ خوا، وکوو (یا کارسازی کاران).

زریاب

1. ئاوی زێڕ؛ 2. ئاوی پاک و خاوێن؛ 3. مۆسیقازانێکی کورد بووە خەڵکی شارۆچکەی (باشیک) ی لای نەینەوای کۆن یان (مووسڵ)ی ئێستا و لەسەردەمی عەباسییەکاندا ژیاوە، زریاب ساڵی 825 ی زایینی عەباسییەکانی بە جێهێشتووە و چۆتە ئەندەلووس و عەبدولرەحمان کوڕی ئەلحەکیم (206 تا 238) کردوویەتی بە هاونشینی خۆی و دیاریی و پێشکەشیی زۆری پێ رەوا دیوە؛ زریاب شاگردی ئیسحاقی کوڕی برایمی مووسڵی بووە کە ئەوانەش هەر کورد و خەڵکی باشیک و مۆسیقاری زەبەردەس بوونە؛ زریاب ژەنیاری عوود بووە و سیمی پێنجەمی عوود ئەو بەو سازەی زیاد کردووە؛ مۆسیقای فلامینکۆ کە بنەماکەی کوردییە، لە شوێنەوارە نەمرەکانی زریابە و لە سپانیاش زریاب هەر بە کورد ناسراوە.