ئارزەن

گوندێکە لە نێوان ئاسیاوجۆ و ناسراوا لە ناوچەی دێگولان لە رۆژهەڵاتی کوردستان. بڕوانە وشەی ئار.

ئۆگر

خووپێگرتوو، کەسێک کە هۆگری شتێک بێ.

ڕاسا

1. راستا، هەستا، واتە: لە جێگای خۆی راسا؛ 2. خەتی راست و خۆحەن؛ 3. تەختایی.

ئادیامان

شارێکی کوردنشینە لە باکوور‌ی کوردستان. بڕوانە وشەی ئاد.

سەردۆس

نێوی گوندێکە لە لای (مڕانە و خانمەشێخان) لەناوچەی مەریوان.

ماردین

1. رەنگی سووری تۆخ؛ 2. لە تیرەی ماد. بڕوانە مارد؛ 3. نێوی شارێکی کوردنشینە لە کوردستانی باکوور لە نێوان دیاربەکر و نوسێبین، کە کوردەکانی ئەوێ بە مێردین نێوی دێنن. لە کۆندا بە (ماردوون)یش نێوبراوە؛ بڕوانە مارد لە بەشی کوڕان لە سەرەوە. لە فەرهەنگی (دێهخودا) ی فارسیدا هاتووە کە: ‌قەڵایەکە بەسەر چیای (جزیر) ەوە کە دەڕوانێ بە سەر (بەردەنیسەر! و دارا و نوسێبین) دا و ماردین یەکێ لە شارەکانی کوردستانە کە لە داوێنی چیای قەرجداخدا هەڵکەوتووە؛ بە پاڵەوان و شەڕکەرەکانی هۆزی میتان، کە هۆزێکی کورد بوونە، گوتوویانە: ماریا، هەندێ زانا دەڵێن: شاری ماردین شوێنێ ئەم هۆزە بووە و لە بنەڕەتدا نێوی شاری ماردین، ماریادین بووە و بەر لە هاتنی ئیسلام، لە سەردەمی زەڕدەشتییەکاندا بنیات نراوە. بەڵام عەباسییەکان لە 279 ی کۆچییدا پەلاماری دەدەن و وێرانی دەکەن. یاقووت الحموی دەڵێ: احمد بن مروان دوای ئەوەی کە بە سەر حەمدان بن حەمدوونی حاکمی ماردیندا سەردەکەوێ، ساڵی 440 ی کۆچیی ئەم ‌قەڵایەی لە سەرڕا ئاوەدان کردۆتەوە.

گوڵاڵە

گوڵێکی سووری لاسکدرێژی بەهارییە کە خاڵخاڵی ڕەشی تێدایە.

ڕکان

باوەڕ، بڕوا. (رکانی پێ ناکەم).

داخواز

1. خوازیار، خوازه‌ر؛ 2. داواکاری، پێداویستیی.

قاپۆ

1. قاپۆک، ئەو شتانەی کە لافاو رایدەماڵێ و دەیخاتە قەراخ؛ 2. نیاز، ئاتاج. قاپۆم بە وەیس بوو، ئەویش بە سوننی دەرچوو!