ئاترسام

نێوی كچی یه‌زگردی ساسانی بووه‌.

فەیلی

چەند تیرەن لە کورد کە لە بنەڕەتدا خەڵکی ئیلامن، بەڵام نزیکەی 400 ساڵ دەبێ کە لە بەغدا دەژین و لەبەر نەبوونی کار و باری ئابووری لە ئێران چوونەتە ئەوێ؛ هەندێک کەس وا بیر دەکەنەوە کە فەیلی واتە: فێئەت عەلی واتە: پەێڕەوانی حەزرەتی عەلی و زاراوە گۆڕیویەتی؛ دیتنێکی دیکەش هەیە کە دەڵێن: لە بەغدا بە کرێکاری کوردیان گوتووە: پاڵە و فەلە و وشەی فەیلی لەبەر ئەو هۆیە بە سەر فەیلییەکاندا دابڕاوە؛ بەڵام گرنگتر لە هەمووی ئەمانە، فەیلی واتە ئەو کوردانەی کە بە زاراوەی کەڵوڕی یان پالەوی قسە دەکەن و وشەی پالەوی عەرەب کردوویەتی بە فەهلەوی و بەو تیرەیەشیان گوتووە فەیلی و ئەو نێوەیان بەسەردا بڕاوە؛ فەیلییەکان لەبەرئەوەی کە شیعەن، سەددام حسێن، بە تاوانی شیعەبوون، زڵمی زۆری لێکردوون و هەتا ئێستا بە هەزارنیان لێ کوژراوە و هەڵداژراونەتەوە بۆ ئێران. بڕوانە بۆ پاڵەوان.

جگەرسۆز

مێهره‌بان، خه‌مخۆر و دڵسۆز.

ڕۆنیا

لە ناو کوردی زاراوەکرمانجدا واتە: رووناکیی، رۆشنایی. (رۆنیا چاڤێ من).

دەسیم

نێوی یەکێ لە سەردارە کوردەکانی دیالمەیە کە کوڕی ئیبراهیمی دەسەڵاتداری هۆزی هەزبان بووە کە ساڵی 326ی زایینی دەسەڵاتداری تەورێز و گەورەی هۆزی هەزبان بووە.

شیمانە

1. شیکردنەوه، ڕاڤەکردن و ڕوونکردنەوەی بابەتێک؛ 2. مرخ و ئارەزوو؛ 3. ڕالێبوون، ئامادەیی؛ 4. پەشیمانبوونەوە.

پێوار

نادیار، نەدیار، نەلەبەرچاو، غەیب.

سرێشمە

1. سرێشەجاڕ؛ 2. نێوی گوندێکە سەر بە خەلیفان لە کوردستانی ئێراق و هەروەها گوندێکە لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان .

شەکار

چیمەن و گیاجاڕ، مێرگ و سەوزەگیا.

دیلۆک

گۆرانیی هەڵپەڕکێ، گۆرانیگەلێک کە لە داوەتدا دەگوترێن.