دڵپەسن
بهبڕۆ، دڵگر، خۆشهویست.
کۆماس
نێوی هۆزێکی کوردە لە نێوان سنە و مەریوان و سەقز، کە پێیان دەگوترێ هۆزی کۆماسی.
پاتیلە
پاتێڵ، مەنجەڵی بچووک، بەرۆشی بچووک.
برزۆ
1. باڵابەرز؛ 2. زیرەک و ئازا؛ 3. نێوی (کوڕی زۆراوی کوڕی رۆسەمی زاڵ) ی لە بنەڕەتدا کورد بووە. ئەم نێوە لە ناو فارسەکانی ئێراندا نێوی خەباتگێڕێکی خەڵکی تووران بووە کە لەناو لەشکرەکەی (ئەفراسیاو) دا بووە و، نێوی "بورزوو" بووە. بڕوانە بەرزۆ.
کەتوان
چاوەدێر، چاوێر.
دمدم
نێوی قهڵایهکه که ساڵی 1609 ی زایینی سازکراوه. ئهو قهڵایه له سێ فرسهخیی شاری ورمێ له ناوچهی تهرگهوهڕ له (گهلی) یان دهڕڕهی قاسملوو لهسهر دوندی کێوێکی بهرز به نێوی دمدم له نێوان ورمێ و شنۆ، خراوهتهوه که یهکپارچه بهردی درێژووکه و تهسکه و وهک پشتی گا ههڵکهوتووه. له شنۆڕا که دهڕۆی کهوتۆته لای دهستی راست. قهڵای دمدم به دهستی شاعهباسی سهفهوی گیرا و داغان کرا و پاشان قڕیان خسته ناو ئهو کوردانهی که لهو قهڵایهدا دهژیان. کارهساتی قهڵای دمدم بوویهرێکی گهورهیه له مێژووی گهلی کورددا و بهیتبێژهکان ئهم رووداوهیان ههم به شێوهی کرمانجیی و ههم به شێوهی موکری کردووه به هۆنراوه و، به شێوهی بهیت گوتوویانهتهوه و له فهوتان و لهناوچوون رزگاریان کردووه. بهیتی دمدم له لایهن زانای بهنێوبانگی ئاڵمانییهوه ئوسکارمان، که کاتی خۆی له سهردهمی قاجاڕهکاندا هاتۆته کوردستان به خهتی لاتین نووسراوهتهوه و لە کتێبێکدا به نێوی (توحفوی موزهفهرییه) نووسراوهتهوه و له مووزهی بهرلیندا ههیه و ماوهتهوه. زۆربهی ئهو بهیتانهی که لهو کۆپهڕهدا ههن له زاری (رهحمان بهکرهوه) وهرگیراون. مامۆستا هێمن کاتی خۆی له بهغدا له لاتینهوه هێناویهته سهر شێوهی سۆرانی. دمدم: له بنهڕهتدا نێوی ئهو چیایهیه که ئهو قهڵایهی بهسهرهوه خراوهتهوه، لووتکهیان هاتۆتهوه بهسهر یهکدا که له لووت دهچن، له موکوریانیش به لووت دهڵێن دم، بۆیه ئهو چیایه به دمدم نێودێر کراوه!
شیلاز
نێوی گوندێکە لە ناوچەی دهۆک لە باشووری کوردستان.
کڵاوزەڕ
کڵاوی لە زەڕوزێڕ درووستکراو، کڵاوئاڵتوون.
نەرمین
نەرم و نۆڵ، نەرم و جووان.
بانیژە
1. ئەو جێگەیەی گەنمی باراشی لێ رۆ دەکەن و لەوێوە دەڕژێتە گەروو بۆ بەرداش؛ 2. هەموو سەربانێکی نەوی و چکۆڵە.