ئاگا

1. خەبەر، وەکوو: (ئاگام لێ نییە)؛ 2. هوشیار، وشیار؛ 3. زانا و ژیر؛ 4. بێدار، نەخەوتوو، وەکوو: (نەخەوتووە و بەئاگایە).

وەتمان

1. وەسمان، سووکەڵەنێوی (عوسمان) ە؛ 2. ئاڵوگۆڕکردن؛ 3. پاشگری وشەی (کانیوەتمان) ە، گوندێکە لە نێوان سلێمانی و دووکان.

گیابەن

گیایەکی زۆر بۆنخۆشە.

ماکوان

شاخێکی بەرزە لە باشووری کوردستان.

هەورامان

هۆرامان، هەرێمێکی شاخاویی و بەرینە کە سنووری دەسکردی ئێران و ئێراق کردوویە بە دوو بەشەوە و بەشی هەر زۆری کەوتۆتە ناو کوردستانی بندەستی ئێران؛ هەورامان کەوتۆتە نێوان شارەکانی: کرماشان و سنە و هەڵەبجه و سەی سادق و مەریوان؛ هەورامان داگری چەند شار و شارۆچکەی بچووک و چەندین گوند و ئاوایی گەورە و بچووک؛ هەورامان لە دوو وشە پێک هاتووە و چەندین مانای هەیە: 1. لە دوو وشەی: (ئۆرا) و (مان) پێکهاتووە، کە ئۆرا واتە ئەهوورا و مان واتە بنەماڵە و هەورامان، واتای: (بنەماڵەی ئەهووراییەکان) دەدا؛ 2. له دوو وشەی (هۆر) و (ئامان) پێکهاتووە کە هۆر واتە: هەتاو و ئامان واتە جێگای هەڵاتن و هەورامان مانای جێگای (هەڵاتنی خۆر) دەدا؛ 3. هەورامان واتە: جێگای بەرز و سەرکێش؛ 4. واتایەکی دیکەی هۆرامان یان ئۆرامەنان ئەوەیە کە هەوایەکی کۆنی کوردی بووە لە سەردەمی زەڕدەشتییەکاندا کە بۆ ستایش یان عیبادەتی کاتی خۆرهەڵات گوتراوە و لە کارنامەی ئەردەشیری بابەکاندا بە لەحنی ئەورامەن نێوی براوە و بە کورتی، هەر دەبێتە ئەو هۆرەیەی کە ئەمڕۆ بۆ ئێمە ماوەتەوە و بە دیالێکتی کەلهوڕیی گۆرانەکان بۆ ستایشی ئەهوورا مەزدا، چڕیویانە و دەیچڕن. بڕوانە ماندان لە بەشی کچان.

ئاژاک

نێوی کوردیی گوندێک بووە لە باکووری کوردستان کە دەوڵەتی فاشیستی تورک گۆڕیویە و نێوی تورکیی لە جێی داناوە.

زازا

1. نەوە و نەبیرە؛ 2. مەڵبەندێکی پان و بەرینە لە کوردستان؛ 3. یەکێ لە زاراوە کۆنەکانی زمانی کوردی؛ 4. تیرە یان بەشێکە لە کورد لە باکووری کوردستان.

شاکەژ

کێوی گەورە و مەزن.

ڕەنگینە

1. کۆی وشەی (رەنگین) ە واتە رەنگاوڕەنگ، خوشیک؛ جووانچاک؛ 2. سەربەندی گۆرانییەکی کوردییە بە زاراوەی کەڵوڕی.

ئاوەز

هزر و هۆش.