ڕۆسا

نێوی یەکەم پاشای ئۆرارتۆیی یەکان بووە کە کە هێرشیان کردۆتە سەر مانایی یەکان لە ناوچەی بۆکان؛ جۆرێک خاکە کە بۆ هەوڕگەری بەکار دێ و کاسە و گۆزەی لێ درووست دەکەن، خاکی رۆسا تۆزێک ئاهەک و سیلیس و ئوکسیدی ئاسنی تێدا هەیە کە رەنگی جۆربەجۆری لێ دەردێ؛ نێوێکی کۆنی ئێرانییە و لە بەردەنووسەکەی بێستووندا هەیە؛ هەروەسا نێوی باژێڕێک و یەکێ لە کوردەدەسەڵاتدارەکانی خالدییە بووە کە لە بەردەنووسەکەی زێڕیندا نێودێر کراوە؛ دیسان لە بەردەنووسەکەی گوندی (بەستام)ی لای چایپاری بەشی قەرەزیائەدینی شاری (خۆی) نووسراوە کە: رۆسا لە دۆژ سالأنی 646 تا 680 ی بەر لە زایین فەرمانڕەوای هالیدیان بووە و هەمدیس لە بەردەنووسەکەی چیای (زاخان)ی لای سەراوئەردەوێڵ و بەردەنووسی چیای سەهەندیش نێودێر کراوە.

ئاوجه‌ڕ

کفت و کۆی ئاوی زه‌ریا.

سەرکۆت

زبرەی سەربێژنگ لە کاتی دەخڵ تەقاندندا.

باکاسیا

نێوی شارۆچکەیەکی کوردنشین بووە لە ناوچەی (بەدرە) کە بە دەستی حوکوومەتی بەعس، کوردەکانی ئاوارە کران و عەرەبیان هێنا جێگەیان. شاری بەدرە لە کۆندا کوردنشین بوو، بەڵام ئەوێش بە دەستی حوکوومەتی بەعس کرا بە عەرەبنشین، بەڵام ئێستا خەڵکەکەی کەم کەم گەڕاونەتەوە شوێنی خۆیان.

تەنکە

1. تەنک، ناسک، زراڤ؛ 2. مووی نەپڕ، مووی تەنک؛ 3. سەربەندی گۆرانییەکی گەلێریە.

فریسک

گوڵێکی دەشتییە لە بەهاردا دەڕوێ.

قەیوان

نێوی کەلێکە لە رۆژهەڵاتی سلێمانی و دوو گوند بوون لە کوردستانی ژێردەستی ئێراق، کە بە دەست حوکمی بەعس وێران کران.

هەولێر

1. هەڤلێر، یەکجار باش، لە باشیش باشتر؛ 2. شارێکی کۆنی کوردنشینە لە باشووری کوردستان کە دەگەڕێتەوە بۆ 6000 ساڵ بەر لە زایین و ئێستا پایتەختی هەرێمی کوردستانە؛ 3. نێوی کۆنی ئەم شارە (ئەربیل) کە بە سریانی واتە: ئەربەعیلە واتە: چووار دەور قەڵا.

شالاوێن

شانەواز، دەنگخۆش و بەستەبێژی باش و لێهاتوو، کەسێک کە لە لاواندنەوە و دەنگخۆشیدا لێوەشاوە و زەبەردەست بێ.

ئاویار

ئاودەر، ئاودێر، کەسێک کە ئاوی زەوی و زار دەدا.