حاسێ

نێوێکی ژنانه‌یه‌، له‌وانه‌یه‌ له‌ نێوی حه‌سیبه‌ وه‌رگیرابێ.

ئار

1. لەو سەردەمەدا پێشبەندی (ئار) بە واتای (ئاگر و پاک) بۆ رێزدانان لەو شتانەی کە (پاک و پیرۆز) ‌بوونە بەکار براوە، وەک: ئاریاکیس، ئاریبانس و ئارچاری؛ لە راستیدا نێوی ئارچاری، چاری بووە کە هەر دەبێتە چێری. 2. وشەی (ئار) لە زمانی کوردیدا واتای ئاگر و رەنگی سوور دەدا کە لە ریشەی وشەی (ئار)ی ئەوێستایی یەوە هاتووە و واتای (ئاگرپەرست) و (سوور) دەدا،‌ لە زمانی پالەوی یان کوردیی کەڵوڕیشدا هەر ئەو واتایە دەدا و گوتراوە (ئارووس)؛ 3. (گەورە و مەزن)؛ 4. واتای (ئێش و ئازار) دەدا و لە زاراوەی کەڵوڕی (پالەوی)ی کۆنیشدا هەر ئەو مانایە دەدا؛ 6. هەروەها (ئار) مانای سپیکەلە یان چەرمەڵەش دەدا؛ 7. پاشگری بکەرە و بە هەندێ وشەی چووکەوە دەلکێ و نێوێکی دیکەی چاوگ ساز دەکا؛ وشەی ئاراراتیش دوور نییە لە وشەی ئار و ئاور کەوتبێتەوە، لەوانەیە ئەم وشەیەشیان بۆیە لەسەر ئەم کێوە دانابێ‌، چونکە کێوێکی سەر بە ئاگر یان گڕکانە، تورکەکانیش وشەی ئاگریان گۆڕیوە بۆ (ئاغر) و وشەی (داغ)یشیان کە وشەیەکی تورکییە و واتای چیا دەدا پێ زیاد کردووه و نێویان ناوە آغریداغ‌؛ حوکوومەتی تورک، وشەی (داغ)ی بۆیە بە وشەی کوردی ئاگرەوە ناوە و کردوویە بە (ئاغر)، لەبەر ئەوە بووە کە نێوی کوردیی لەو پارچەیە تێک بدەن و بیشێوێنن؛ چیای ئاگریی لەبەر ئەوەی کە گڕکانە و سەربەئاگرە، بوومەلەرزەی زەمەند و وێرانکاری لێ رادەبێ.

شەنگۆڵ

1. زۆر لەسەر کەیف و دڵخۆش؛ 2. تەکان لەخۆدان؛ 3. پێکەوەنووسان.

جەربەزە

1.جەزرەبە، ئازار؛ 2. دانەسەکناو، هاروهاژ؛ 3. بوێر، ئازا، بەجەرگ، دڵدار.

ژاوەرۆ

1. چۆمی هەمیشەروون؛ 2. چۆمێک کە هەمیشە لە ژاوەی بێ و لە رەوتورۆدابێ؛ 3. مەڵبەندێکە لە هەرێمی هەورامان لە کوردستانی رۆژهەڵات کە داگری چەند گوندە و بە (چەمی ژاوەرۆ) ناودێر کراوە. گوندی بێساران و ئەوێهەنگ و هوویە و سەرهوویە و پڵنگان و پایگەلان سەر بەم هەرێمەیە.

کانیژە

1. گوڵەگەنم؛ 2. کانی بچووک. وەک چۆن دبێژین: بانیژە.

بەزان

1. بەزین، شکست خواردن؛ 2. غاردان، هەڵاتن، هەڕاکردن؛ 3. دابەزین لە سواریی.

قورینگ

باڵندەیەکە لە شێوەی شینەشاهۆ، هاوینان لە کوردستان زۆرن و زستانان دەڕۆن.

ئاڤێستا

ئاڤێستا له‌ دوو وشه‌ی (ئاڤێست) و (تاک) پێکهاتووه‌. ئاڤێس واته‌: 1. بنه‌ما و بنه‌ڕه‌ت. 2. به‌خشین و پاداش؛ (تاک)یش واته‌: تاک و بێهاوتا. ئاڤیستاک، ئاپاستاک، ئاوێستا، نێوی کۆپه‌ڕی پیرۆزی زه‌ڕده‌شتی په‌یامبه‌ره‌، که‌ داگری پێنج به‌شه‌: 1. یه‌سنا؛ 2. وه‌یسپرد؛ 3. وه‌ندیداد؛ 4. یه‌شته‌کان؛ 5. ورده‌ئاوێستا. یه‌سنا، کۆمه‌ڵێک ئه‌رکی ئایینییه‌، که‌ به‌شێکی داگری (گات)ه‌کانه‌ واته‌: سرووده‌ ئایینییه‌کانی زه‌ڕده‌شت؛ ویسپرد له‌باره‌ی داب و کردار و عیباده‌ته‌وه‌ نووسراوه‌؛ وه‌ندیداد، له‌باره‌ی سه‌رهه‌دانی جیهانه‌وه‌ دانراوه‌؛ سروودی گاتاکان، زه‌ڕده‌شت بۆ خۆی نووسیویانی و به‌شه‌کانی دیکه‌ش نووسه‌رانی ئاوێستایی دایانناون. وه‌کوو: یه‌شته‌کان که‌ باسی سروشت ده‌که‌ن، بۆ نموونه‌: هه‌تاو، مانگ، ئاگر، ئاو و هێزه‌ نه‌ناسراوه‌کانی سروشت.

کۆبار

1. مرۆڤی بەڕێز؛ 2. سەرەتای هەر شتێ لە بەر و بۆی زەوی.