بۆکان

شارێکە لە کوردستانی ڕۆژهەڵات. بۆکان لە دوو وشەی (بەغ یان بوغ) و کۆی(ان) پێکهاتووە، بەغ و بوغ، بوگ یان بوک، واتە: خودا، بەخشندە، پێشەوا سەرۆک؛ لەسەردەمی زەڕدەشتییەکاندا دوو دەستە لە کار و باری بەڕێوەبردندا دەوریان هەبووە، (بوغەکان و موغەکان)، بوغەکان بەرپرسی کار و باری سەربازیی و موغەکان خەلیفەی کار و باری ئایینی بوونە؛ بەغ و بوغ، گۆڕانی بەسەردا هاتووە و بۆتە بۆگ و بۆک، کە لەگەڵ کۆی (ان) بووە بە بۆکان، واتە: جێگای خودا، پێشەوا، یان سەرداری جەنگیی زەڕدەشتییەکان؛ بۆکانیش شارێکی کۆنە و ماناییەکان لەوێدا ژیاونو، نموونەی دیکەشمان هەر لە دەوری شاری بۆکان و شوێنانی دیکەی کوردستاندا هەیە کە بەڵگە و گەواهن بۆ ئەم بانگاشەیەی ئێمە، وەکوو: گوندەکانی بۆگەبەسی، ئیسکی بەغدا، بێشاسپ، بێتووش، بێتبەگ، بەێتاس، بێژوێ و زۆری دیکە. بڕوانە بۆ بێتبەگ لە بەشی کوڕان.

کەوەلا

سەوزەپۆش، سەرتاپا سەوز.

زەینێ

1. بڕوانە، هۆشی بدەرێ؛ 2. سەربەندی گۆرانییەکی کوردییە.

مارتیا

بە پێی بەردەنووسەکەی کێوی بێستوون نێوی ئەو سەردارە کوردە ئیلامییەیە کە دژی داریووش راپەڕیوە.

فریا

1. هاوار و داد؛ 2. کۆمەک و یارمەتی؛ 3. فریاکەوتن، بەهاواری کەسێکەوە چوون، هانا؛ 4. گەییشتن لەکاتی خۆیدا.

پریشک

1. پریشکی ئاو و شەتاو؛ 2. فریشک، مەڵاژوو، مەڵاژگ.

دڵشێر

بە کەسێک دەگوترێ که لە ئازایەتیدا وەکوو شێر بێ.

سایە

1. سی، نسێ، سێوەر، سێبەر؛ 2. خوێندنەوەی شت بە حونجی؛ 3. ژەنگی ئاسن؛ 4. هێما بە ماڵ و سامان؛ 5. وشەیەکە لە یاری وەرەقدا بەکار دەبرێ؛ 6. باڵاپۆشی پێش ئاوەڵای ژنانە؛ 7. وشتری ناڕەسەن.

ئازیز

هه‌ژیار، به‌ڕێز، هێژا، خۆشه‌ویست.

دڵفڕێن

جوان و دڵگر، زه‌ریف و له‌به‌ردڵان.