پاپۆکە

1. پەپکە، ئاڵقە؛ 2. خەرمانی نەکوتراو.

گۆران

نێوی تیرەیەکە لە کورد کە لە ناوچەی داڵاهۆ و رێژاو و زۆر شوێنی دیکەی کوردستان دەژین و رەدووی ئایینی (یارسان) یان (ئەهلی هەق) ن و (کاکەیی) یشیان پێدەڵێن. گۆرانەکان یەکەمین یان دەتوانم بڵێم یەکێ لەو تیرەگەلەی کوردن کە زووتر لە هەموو تیرەکانی کورد دەستیان کردووە بە کشتوکاڵ و ئاژەڵداریی و وشەی (گۆرانیی) بە نێوی ئەوانەوە هاتۆتە ناو زمان و ئەدەبیاتی کوردی؛ هۆزی گۆران یەکەم هۆز و تیرەی کوردن کە شارنشینییان دەست پێکردووە؛ لەبەر ئەوەش کە موسوڵمان نین، بەداخەوە پێیانگوتوون: گەور یان گاور، واتە: ناموسوڵمان!؛ لە سەرەتای سەرهەڵدانی ئیسلامەتیشدا هەر سروود و ستران و ئاوازێکیش کە پێداهەڵگوتنی (ئیسلام)ی تێدا نەبووبێ، بە نالەبار و ناشایانیان لە قەڵەم داوە و پێیانگوتووە: گەورانی یان گاورانی!! و لەلایەن موسوڵمانانەوە بەرگری لێکراوە و وردە وردە ئەو ستران و سروودانە وشەی گەورانی بەسەردا بڕاوە و دوایی بۆتە: گۆرانی! هۆزی (گۆران) هۆزێکی کۆن و گەورەن؛ بەداخەوە (کوردی وشکەڕۆی موسوڵمان) یش پێیانگوتوون: دز، چەتە، رێگر، کە من پێموایە لەبەر ئەوەی کە موسوڵمان نەبوونە و پەیڕەوی ئایینی کۆنی یارسانن, وایان پێگوتوون، چونکە ئەوانە سەریان بۆ عەرەب و تەنانەت کوردی موسوڵمانیش کە لەبنەڕەتدا موسوڵمان نەبوونە و بە شەق و شمشێری عەرەب بوونەتە موسوڵمان، دانەنەواندووە؛ لەبەر ئەوەش کە کوردی موسوڵمان پەیتاپەیتا هێرشیان کردوونەتە سەر و ئازاریان داون، ناچار کاردانەوەیان نیشان داوە و خۆیانیان پاراستووە، کوردە موسوڵمانەکەش لە داخی ئەوە کە ئەم یارسان (ئەلحەق) انە پەرچەیان لەو دینە نەتەوەیی یەی خۆیان کردووە, ئامادە نەبوونە ببن بە موسوڵمان و ناونیتکەی وایان لێناون و بە دز و چەتە و رێگریان لەقەڵەم داون، لە کاتێکدا وا نییە و بۆ هەموو کوردیکی تێگەییشتوو و رۆشنبیر جێگای سەربەرزین، چونکە یارسان یان گۆرانەکان، زمان و کولتووری کوردییان لە چوارچێوەی ئەو دینە کۆن و نەتەوەیی یەی خۆیاندا بۆ پاراستووین! نێوی گۆران لە وڵاتانی ئورووپایی و ئامریکا و شوێنانی دیکە، بە یۆران دەخوێرێتەوە و ئەمیش وەکوو ئالان نێوێکی دنیاداگر (ئینترناشیۆناڵ)ە. بڕوانە (پاڵەوان) و (یارسان) لە بەشی کوڕان.

ڕەوەن

ئەوانەی گەرمیان و کوێستان دەکەن، خێڵەکی، رەوەندە.

یاردڵ

دۆست و هاواڵی دڵ، ئینسانی عاشق و دڵدار.

ئاترۆ

به‌ ئاوێستایی ئه‌ته‌ر، به‌ پاله‌وی ئاتۆر و ئاته‌خش، ئه‌م وشه‌یه‌ له‌ وشه‌ی ئاترۆپاتین یان ئازه‌ربایجانی کۆن وه‌رگیراوه‌. له‌ سه‌رده‌می ماده‌کاندا به‌ خاکی موکریانی ئه‌وڕۆیان گوتووه‌: مادی بچووک و ‌پاشان ئاترۆپاتین یا ئاترۆپاته‌گان یا ئازه‌ربایجان، که‌ ئه‌وڕۆکه‌ ده‌ڵێن موکریان.

ڕاستە

1. خەتکێش؛ 2. گوزەر، بازاڕی سەرداپۆشراو؛ 3. دارێکی دوولکە بۆ ئەزموونی راستیی و خواریی بەرداش؛ 4. جۆرێ هەڵپەڕکێ؛ 5. رێگەی بێ پێچ؛ 6. گۆشتی پشت مازە.

پرپرە

1. پووڵەکەی ماسی؛ 2. بریقە و ئۆییەی زینەتیی؛ 3. پەرەنگی گوارە؛ 4. پەڵپینە، گیایەکی شینی زۆر ناسک و جوانە لە باخ و بێستانان و کوێستانان دەڕوێ و وەکوو چڵی نۆک دەچێ بەڵام گەڵاکانی جیاوازە و بۆ زکێشە باشە.

ڕێبوار

رێوگار، رێوار، رێبگار.

دییا

دا، دییا، دایک، دایه‌، ئه‌ئا، ئه‌گا، ئه‌دا.

ئاڵوواڵا

ره‌نگاوڕه‌نگ، پارچه‌ی ره‌نگاوڕه‌نگ.