رۆسکان

نێوی هۆزێکی کورد بووە، لە ناوچەی هایمانی لای ئآنکارا، کە بە دەستی عوسمانییەکان هەڵداژراونەتە بولغارستان و بۆسنی.

دڵخاوێن

بێغه‌لوغه‌ش، بێگز، بێفڕوفێڵ.

قەڵاتان

1. نشینگەی میر و مەزنان؛ 2. خانووی سەر کێو؛ 3. نێوی گوندێکە لە ناوچەی شاروێران لە هەرێمی موکوریان کە سەر بە شاری مەهابادە و بەکرێگیراوانی کۆماری ئیسلامی خەڵکەکەیان قەڵاچۆ کرد و مامۆستا هێمن سەبارەت بەو رووادوە شیعرێکی داناوە:

دمدم

نێوی قه‌ڵایه‌‌‌که‌ که‌ ساڵی 1609 ی زایینی سازکراوه‌. ئه‌و قه‌ڵایه‌ له‌ سێ فرسه‌خیی شاری ورمێ له‌ ناوچه‌ی ته‌رگه‌وه‌ڕ له‌ (گه‌لی) یان ده‌ڕڕه‌ی قاسملوو له‌سه‌ر دوندی کێوێکی به‌رز به‌ نێوی دمدم له‌ نێوان ورمێ و شنۆ، خراوه‌ته‌وه‌ که‌ یه‌کپارچه‌ به‌ردی درێژووکه‌ و ته‌سکه‌ و وه‌ک پشتی گا هه‌ڵکه‌وتووه‌. له‌ شنۆڕا که‌ ده‌ڕۆی که‌وتۆته‌ لای ده‌ستی راست. قه‌ڵای دمدم به‌ ده‌ستی شاعه‌باسی سه‌فه‌وی گیرا و داغان کرا و پاشان قڕیان خسته‌ ناو ئه‌و کوردانه‌ی که‌ له‌و قه‌ڵایه‌دا ده‌ژیان. کاره‌ساتی قه‌ڵای دمدم بوویه‌رێکی گه‌وره‌یه‌ له‌ مێژووی گه‌لی کورددا و به‌یتبێژه‌کان ئه‌م رووداوه‌یان هه‌م به‌ شێوه‌ی کرمانجیی و هه‌م به‌ شێوه‌ی موکری کردووه‌ به‌ هۆنراوه‌ و، به‌ شێوه‌ی به‌یت گوتوویانه‌ته‌وه و له‌ فه‌وتان و له‌ناوچوون رزگاریان کردووه‌‌. به‌یتی دمدم له‌ لایه‌ن زانای به‌نێوبانگی ئاڵمانییه‌وه‌ ئوسکارمان، که‌ کاتی خۆی له‌ سه‌رده‌می قاجاڕه‌کاندا هاتۆته‌ کوردستان به‌ خه‌تی لاتین نووسراوه‌ته‌وه‌ و لە کتێبێکدا به‌ نێوی (توحفوی موزه‌فه‌رییه‌) نووسراوه‌ته‌وه‌ و له‌ مووزه‌ی به‌رلیندا هه‌یه‌ و ماوه‌ته‌وه‌. زۆربه‌ی ئه‌و به‌یتانه‌ی که‌ له‌و کۆپه‌ڕه‌دا هه‌ن له‌ زاری (ره‌حمان به‌کره‌وه‌) وه‌رگیراون. مامۆستا هێمن کاتی خۆی له‌ به‌غدا له‌ لاتینه‌وه‌ هێناویه‌ته‌ سه‌ر شێوه‌ی سۆرانی. دمدم: له‌ بنه‌ڕه‌تدا نێوی ئه‌و چیایه‌یه‌ که‌ ئه‌و قه‌ڵایه‌ی به‌سه‌ره‌وه‌ خراوه‌ته‌وه‌، لووتکه‌یان هاتۆته‌وه‌ به‌سه‌ر یه‌کدا که‌ له‌ لووت ده‌چن، له‌ موکوریانیش به‌ لووت ده‌ڵێن دم، بۆیه‌ ئه‌و چیایه‌ به‌ دمدم نێودێر کراوه‌!

فەتان

بنیاتنانەوە، ئاواکردنەوە یان لەسەرڕا کێڵانەوەی زەوینی بایەر و دەێم.

گوڵەباخ

گوڵی باخان، سوورەگوڵ.

بەستۆرە

1. چۆمێ کە لە هاویندا وشک دەکا؛ 2. گوندێکە لە نێوان شەقڵاوە و هەولێر.

گیابەند

گیایەکی زۆر بۆنخۆشە.

هاوڕاز

هاوقسە، هاودەم.

لۆرکێ

1. لۆرک، لۆرکە، خواردنێکە لە چەشنی فرۆ، کاتی درووستکردنی پەنیر ئەو ئاوەی کە پەنێرەکەی لێدەگرن و دەمێنێتەوە، جارێکی دیکە دەیکوڵێنن و جەستەیەکی خەستتر و سفتتر لە پەنیری لێدەگرن کە پێی دەگوترێ: لۆرک؛ لۆرک لەناوچەی موکریان و سەرەوەی کوردستان زۆرە و لە باشووری کوردستان نییە؛ 2. هەروەها لۆرکێ واتە: ئەسرین، فرمێسک؛ 3. لایلایە، لۆری لۆری؛ 4. سەربەندی گۆرانییەکی کوردییە.