حەلیان

1. تاوێره‌به‌رد؛ 2. حه‌لین، تاویانه‌وه‌، تواندنه‌وه‌.

دمدم

نێوی قه‌ڵایه‌‌‌که‌ که‌ ساڵی 1609 ی زایینی سازکراوه‌. ئه‌و قه‌ڵایه‌ له‌ سێ فرسه‌خیی شاری ورمێ له‌ ناوچه‌ی ته‌رگه‌وه‌ڕ له‌ (گه‌لی) یان ده‌ڕڕه‌ی قاسملوو له‌سه‌ر دوندی کێوێکی به‌رز به‌ نێوی دمدم له‌ نێوان ورمێ و شنۆ، خراوه‌ته‌وه‌ که‌ یه‌کپارچه‌ به‌ردی درێژووکه‌ و ته‌سکه‌ و وه‌ک پشتی گا هه‌ڵکه‌وتووه‌. له‌ شنۆڕا که‌ ده‌ڕۆی که‌وتۆته‌ لای ده‌ستی راست. قه‌ڵای دمدم به‌ ده‌ستی شاعه‌باسی سه‌فه‌وی گیرا و داغان کرا و پاشان قڕیان خسته‌ ناو ئه‌و کوردانه‌ی که‌ له‌و قه‌ڵایه‌دا ده‌ژیان. کاره‌ساتی قه‌ڵای دمدم بوویه‌رێکی گه‌وره‌یه‌ له‌ مێژووی گه‌لی کورددا و به‌یتبێژه‌کان ئه‌م رووداوه‌یان هه‌م به‌ شێوه‌ی کرمانجیی و هه‌م به‌ شێوه‌ی موکری کردووه‌ به‌ هۆنراوه‌ و، به‌ شێوه‌ی به‌یت گوتوویانه‌ته‌وه و له‌ فه‌وتان و له‌ناوچوون رزگاریان کردووه‌‌. به‌یتی دمدم له‌ لایه‌ن زانای به‌نێوبانگی ئاڵمانییه‌وه‌ ئوسکارمان، که‌ کاتی خۆی له‌ سه‌رده‌می قاجاڕه‌کاندا هاتۆته‌ کوردستان به‌ خه‌تی لاتین نووسراوه‌ته‌وه‌ و لە کتێبێکدا به‌ نێوی (توحفوی موزه‌فه‌رییه‌) نووسراوه‌ته‌وه‌ و له‌ مووزه‌ی به‌رلیندا هه‌یه‌ و ماوه‌ته‌وه‌. زۆربه‌ی ئه‌و به‌یتانه‌ی که‌ له‌و کۆپه‌ڕه‌دا هه‌ن له‌ زاری (ره‌حمان به‌کره‌وه‌) وه‌رگیراون. مامۆستا هێمن کاتی خۆی له‌ به‌غدا له‌ لاتینه‌وه‌ هێناویه‌ته‌ سه‌ر شێوه‌ی سۆرانی. دمدم: له‌ بنه‌ڕه‌تدا نێوی ئه‌و چیایه‌یه‌ که‌ ئه‌و قه‌ڵایه‌ی به‌سه‌ره‌وه‌ خراوه‌ته‌وه‌، لووتکه‌یان هاتۆته‌وه‌ به‌سه‌ر یه‌کدا که‌ له‌ لووت ده‌چن، له‌ موکوریانیش به‌ لووت ده‌ڵێن دم، بۆیه‌ ئه‌و چیایه‌ به‌ دمدم نێودێر کراوه‌!

پاتەک

نێوی باوکی نیگارکێشی بە رەتەوە کورد، (مانیی) بووە.

چنار

سووره‌چنار، چناری جه‌وهه‌ردار، دارێکه‌ گه‌ڵای له‌ په‌ڵکی مێو ده‌کا.

سەربەرز

سەربڵند، سەرفراز.

لاوکۆ

1. کوڕی لاو؛ 2. کوڕی تازەپێگەییشتوو؛ 3. کۆی لاو؛ لە زمانی کوردیدا نێوگەلێک کە پاشگری (ۆ)یان هەیە، زیاتر بۆ بانگکردنە لەبەر هەستی خۆشەویستیی. بڕوانە بۆ لاو.

زمڕووت

گەوهەرێکی بەنرخی کەسکە.

سەمسیر

خڵتی ترێ، تڵفی هەنگوور.

ناتۆر

باخەوان، کەسێک کە قەڵەمی دار لە بێشەدا دادەچێنێ.

شاریا

گوندێکە لە کوردستانی باشوور.