شەمێ

شەم، مۆم، ئاماژە بە شەم.

سمکۆ

کورتکراوەی نێوی (سمایل)ە؛ لە زاراوەی کرمانجیدا تیپی (ۆ)، پاشگری نێوی نێرینەیە و ئامرازی بچووککردنەوەیە بە واتای خۆشەویستیی، وەکوو: سمکۆ، دیمۆ، جەمۆ؛ سمکۆ، نازنێوی (سمایلاغا) ی شکاک، سەرۆک هۆزی شکاک بووە لە رۆژهەڵاتی کوردستان کە دژ بە حوکوومەتی رەزاشا، بەهیوای رزگارکردنی کوردستان راپەڕی و لەگەڵ ئەرتەشی شپڕێوی ئەو کاتەی ئێران بەشەڕ هات، بەڵام ئێوارەی رۆژی 30 ی جۆزەردانی ساڵی 1309 (1931) ی زایینیی کە دەکاتە 2543 ی کوردیی وەبەر گوللەی چەتەکانی رەزاخان کەوت و بوو بە سەرلەپێناوی رزگاریی کوردستان. سمایلی شەریفزادەش کە بە دەستی چەتەکانی رەزا پالەوی لە دارێنەی لای بانە بە فیتی (مەلا شەریف)ی جاشەکورد کەوتە داو و شەهید کرا، بە (سمکۆ) نێودێر کرابوو.

پارۆنیک

خەندەکی دەوری ماڵ، لە کۆندا لێیان دەدا بۆ بۆ پاراستن و بۆ نیشانەکردنی سنووری خانوو.

پەرکانە

1. سەرچنکردنی کڵاش و گیوە؛ 2. رنینی پەڵکی سەرەوە لە تووتن و ریحانە؛ 3. نێوی گوندێکە لە باشووری کوردستان.

ئاسانه‌

1. ژێربه‌رانی ده‌رگا، ژێرده‌رانه‌ی خانوو؛ 2. نێوی ئه‌شکه‌وتێکه‌ له‌ ناوچه‌ی مه‌ریوان له‌ کوردستانی رۆژهه‌ڵات.

بەڕەزا

گیایەکی خۆزا و زۆرجووانە بە کاوانەوە دەڕوێ.

زاپان

1. لکی چۆم و لقی رۆخانە؛ 2. بەردی ساف و لووس و ناسک کە منداڵ لە قەرخ چۆم کایەی پێدەکا.

شینە

1. هێمایە بە ڕەنگی شین؛ 2. لکە داری بڵند و لەگەشە؛ 3. گوندێکە لەلای لەنجاوا لە ناوچەی سنە.

سەیوان

1. سابات؛ 2. چەتر؛ 3. خەرمانەی مانگ.

پەیوەن

1. تێکەڵی و دۆستی؛ 2. موتوربەی دار و هیدیکە.