دەفا

نێوی ژنێکی کوردی ژه‌نیاری ده‌ف بووه‌ له‌ سه‌رده‌می کۆندا؛ ده‌ف سازێکی کۆنه‌ و بۆ سه‌لماندنیشی که‌ سازێکی کۆنی کوردییه‌، له هه‌ڵکۆڵراوه‌کانی ‌ناوچه‌ی ئیلام و کرماشاندا هه‌ندێ په‌یکه‌ری به‌ردین دۆزراونه‌ته‌وه‌ که‌ ژه‌نیاری ده‌ف و چنگ نیشان ده‌دا، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه‌ بۆ سه‌لماندنی ئه‌و بانگاشه‌یه‌؛ نێوی (ده‌ف)یش‌ له‌ بنه‌ڕه‌تدا (ده‌پ) بووه‌ و ده‌پیش مانای دار یان ته‌خته‌ی که‌وانه‌یی و بازنه‌یی شکڵ ده‌دا و، وشه‌ی ده‌فیش له‌ سه‌ر نێوی ئه‌م ژنه‌، که‌ (ده‌فا) بووه‌ تاپۆ کراوه‌ و ئه‌م نێوه‌‌ له‌وه‌وه‌ هاتووه‌.

داسیلە

داسی بچووک.

گارۆسا

نێوی هۆزێکی کورد بووە لە ناوچەی وان کە بە دەستی دەوڵەتی عوسمانی هەڵداژراونەتە قبرس و لەوێ ماونەتەوە و لە نێوان تورکدا زمان و فەرهەنگی خۆیان وردە وردە لەبیر کردووە و بوونە بە تورک.

خامان

جۆرێک پارچه‌ی سپییه‌ بۆ کراس.

گەوران

1. دەشتێکە لە کوردستان لەلای دیاربەکر نەوتی زۆری هەیە؛ 2. نێوی گوندێک و هۆزێکی کوردە لە کوردستان.

بەندەن

1. بەنەن، کەژ، کوێستان؛ 2. لەش جەستە، بەدەن.

دیبا

به‌رچاو هاتبا. وه‌کوو: سه‌ربه‌ستیم به‌چاو دیبا خۆش بوو.

ئامان

1. قاپ و قاچاخ، ئیربار؛ 2. هاتووه بۆ نێرینه به‌ زاراوه‌ی هه‌ورامی‌‌؛ 3. وشه‌ی په‌نابردن، هانابردن؛ 4. پاڕانه‌وه‌ و ده‌خیل؛ 5. به‌ زاراوه‌ی هه‌ورامی واته‌: هاتن؛ 6. وشه‌ی پێشبه‌ندی وشه‌دووانه‌ی (به‌ئامان و زامان)ه‌، وه‌کوو به‌ ئامان و زامانیش نه‌هات.

بیرەوەر

خاوەنبیر، خاوەن هزر و بەزەین، بیرا.

باهۆ

شان و باهوو، شانوپیل.