زرێبار

1. شاری قەراخ ئاو؛ 2. زوەینی ژێرئاو؛ 3. زرێوار، زەریا، زەلیا. ساڵــێ بەو عـەیام زرێـــوار شـــــــار بوو سێــسە مـەنارە و چووارسە دیــوار بوو زرێـــــــــوار چــــــــــڕی لـە کانیـســـــــانــان کوا خانەحمەو خان سەرباشـقەی خانان (فۆلکلۆر) ئەم دوو بەیتە شیعرە پاشماوەی بەیتێکی دوورودرێژە کە بە زرێوار و رووداوی بوونبەژێرەوەی شارێک بووە کە کابرایەک بە نێوی (فەلەقووس) حاکمی بووە و هەر ئەو دوو بەیتەی لە زاران و لە سینگاندا ماوەتەوە. زرێوار زەلیایێکی بچووکە لە لای باکووری رۆژاوای شاری مەریوان کە درێژایی نزیکەی 5 کیلۆمیترە و پانایی نزیک بە 9 کیلۆمیتر و رادەی تێکڕای قووڵیشی 15 میترە.

تنۆک

دڵۆپ، دڵۆپەی باران و ئاو.

جاوان

1. ئەم وشەیە لە کۆندا (گاوان) بووە بە واتای گادار و ئاژەڵدار، بەڵام زاراوەی عەرەبی کردوویەتی بە جاوان و پاشانیش فارس به جابان؛ 2. گاوان هۆزێکی گەورەی کورد بوونە کە ئێستا شوێنەواریان بەم نێوە نەماوە، وەلێ دوور نییە ئەم هۆزە هەر هۆزی (جاف) بووبێ کە عەرەب ئاوەها گۆڕیبێتی و کردبێتی بە جاوان. بڕوانە گاوان. لە سەردەمی هێرشی عەرەب بۆ کوردستان، شاری تکریت، شاری سەلاحەدینی ئەیۆبی، لە ئێراق لە لایەن هۆزی (گاوان)ەوە پارێزراوە و زۆر جار لە ساڵەکانی 607 بۆ 616 ی زایین، شەڕی خوێناویی لە نێوان عەرەبە بیاوانگێڵەکان و هۆزی گاواندا رووی داوە کە دواتر بە زاڵبوونی ئیسلام لەوێ، ئەو هۆزەیان تەفروتوونا کرد و زۆربەی زۆریان هەڵداشتن بۆ خوراسان.

پەروونی

کێوێکە لەسەر سنووری دەستکردی ئێران و ئێراق، لە نێوان دەرەتفێ و چەمی شۆشمێ لە هەورامان لە رۆژهەڵاتی کوردستان

شەکان

1. لەرین لەبەر با؛ 2. تۆپانقاڕ، یاری گۆیێن.

کریسکان

کۆی وشەی کریسکە بە واتای 1. پزیسکی ئاگر؛ 2. کانەئاگر؛ 3. گڕکان.

لۆلان

1. گەڕۆک و هاتوچۆکەر، بۆ لێکۆڵینەوە؛ 2. پێچەڵپێچ و پڕگرێ؛ 3. گوندێکە لە ناوچەی سیدەکان لە باشووری کوردستان؛ 4. نێوی هۆزێکی کوردە لە باکووری کوردستان؛ (م. حەسەرتیان)، لە ((راپەڕینی کوردان)) دا کە جەلال دەباخ وەریگێڕاوەتە سەر کوردیی، دەڵێ: لە کوردەکان، خێڵی لۆلان و .....‌، پشتگیرییان لە شۆڕشی شێخ سەعید نەکرد.

ئۆیه

جۆره‌ چنراوێکی ته‌نکی کونکونه‌ بۆ جووانیی ده‌گیرێ به‌ قه‌راخ شتدا.

ئاندرێشه

گیایه‌که‌ له‌ ئه‌سپنگ و ئاڵه‌کۆک ده‌چێ.

نێچیر

ئەو گیانلەبەرەی کە راو دەکرێ، دەسکەوتی راو.