تایبەت

زمان و ئەدەب

سەرە مریشکی ون بوو

با پێتان بڵێم مەبەستی دایکم چییە، ڕەنگە بێتەوە بیرتان، لە پاییزی ٢٠١٤ لە شارەکەم کۆبانی شەڕ ڕوویدا و خەڵکەکە ئاوارە بوون.

ئەستێرەکان لەسەر تەخت

لە گوند لە هەر ماڵێکدا، لانیکەم دوو تەخت هەبوون. بەپێی ژمارەی ئەو خێزانە ژمارەی تەختەکانیش جیاواز بوو. لەبیرمە هی ئێمە دوو دانە بوون (دواتر بوون بە سێ دانە). خانوویەک هەبوو کە هەشت تەختی تێدا بوو. خوای گەورە زیاتر بەرەکەتیان بداتێ. لە باوکمم پرسی: بۆچی ئەوەندە تەختیان هەیە؟ گوتی: کوڕم ئەوان چاکەکانی خودان، ئەوکات تێنەگەیشتم. ئێمە ناومان لێ نابوون ماڵی هەشت تەخت. هەشت تەختی شین لە سەربان ڕیز کرابوون. نازانم بۆچی تەختی هەمووان شین بوو؟ دەتگوت هەموویان لەلای وەستایەک چاک کراون.

کاریگەریی ئەرێنی و نەرێنیی چیرۆکەکان لەسەر خەیاڵی منداڵان - ١

چیرۆکی باش چەندە کاریگەریی ئەرێنیی لەسەر منداڵان و خەیاڵیان هەیە، چیرۆکیش خراپیش ئەوەندە کاریگەریی نەرێنی لەسەر یادەوەری، دەروون، هەست، خەیاڵ و شێوازی ژیان دادەنێت و کەسایەتیی منداڵان دەکاتە ئامانج.

کوردیی زازاکی بە شەش ڕۆمانی نوێ ڕیکۆردێکی بەدەست هێنا

لە باکوور بەبێ جیاوازی، زۆرینەی خەڵک لە ئەدەبی کوردیی گۆرانی و کەلهوڕیی مۆدێڕن هیچ نازانن. هەر بۆیە داوا لە کوردشۆپ دەکەین کە بابەت و نووسین لەسەر ئەدەبی کوردیی گۆرانی و کەلهوڕی بڵاو بکاتەوە تاکوو بتوانین کەڵکی لێ وەربگرین.

فەرموو شاعیر

بەکورتی و بە کورمانجی، ڕێناس ژیان دوای ژانیا و "کۆلەکسیۆنا چرووسکان مەخزەنا خوینێ" چی بۆ شیعرەکەی زیاد کردووە؟ ئایا شتێکی جیاوازی وتووە؟ دەنگی خۆی بەرزتر کردووەتەوە؟ بێجگە لە ژمارەی کتێب و لاپەڕەکان، بەردێکی بۆ بورجی شیعری کورمانجی زیاد کردووە؟ ئایا دەکرێت ژانیا خۆی نەکوشتبێت بەڵکوو خودی خوڵقێنەرەکەی کوشتبێت

محەمەد ساڵح دیلان گۆرانیبێژێکی شاعیر

دیلان لەسەردەمێکدا دەستی کردووە بە شیعر نووسین کە دەتوانین لە بواری ئەدەبی کوردیدا بە سەردەمی دابڕانی ناوبەرین. چون لەو سەردەمەدا یەکەم جووڵانەوەکانی شاعیر و نووسەرانی کورد بە ئاقاری نوێخوازیدا دەستی پێ کردووە.

پێنووس و دەفتەرێک لە کتێبخانەی ڕۆدی و پەروین

وەک ئەوەی ئێوارەیەکی ترسناک چاوەڕێیان بکات، ئەو ئێوارەیە هەورەکان بەقورسی دەجووڵان. نە ئێوارە بوو نە بەیانی. ڕۆدی و پەروین لەگەڵ خێزانەکەیان لەگەڵ دایک و خوشک و براکانیان، شەش حەوت کەس بوونە قوربانی و لەلایەن چەتەکانی خاوەن ئاڵای ڕەش و تاریک کوژران.

بە زمانی خۆم وەکوو خۆم دەنووسم

بەڵێ، دوای بیست ساڵ، ئەگەریش بمەوێت، ئیتر ناتوانم بە زمانێکی تر بنووسم، بەڵام بەردەوام دەخوازم وەک کەلامێک، وردە وردە ئەو کەلامەی خۆم بنووسم.

دەوڵەمەندیی فەرهەنگیی چێشتی مجێوری مامۆستا هەژار

بیرەوەرییەکانی مامۆستا هەژار بە بوارێکی شوێنەوارناسی دەشوپهێنم؛ شوێنەوارێکی کۆن و دەوڵەمەند. چونکە لە یادەوەرییەکانیدا، لە ڕووی ڕۆشنبیری، کۆمەڵگە، ژیانی ڕۆژانە، ڕۆشنبیرانی کورد، سەردەمەکەی، شۆڕشی بارزانی، سەربەخۆیی کۆماری کوردستان، کارەکتەر و کەسایەتیی کورد، چوار پارچەی کوردستان، دۆخی کۆمەڵایەتی- سیاسیی سەردەم، کۆمەڵناسیی کوردی و ئەدەبی کوردی و... زۆر دەوڵەمەندە و چەندین خاڵ و وردەکاریی سەرنجڕاکێشی تێدایە.

دروستکردنی کتێبخانەیەک

بەڵێ، دروستکردنی کتێبخانەیەک وەک دروستکردنی بەهەشت وایە، بەڵام دیسان دەمەوێت بەردەوام بە ڕووناکایی هەردوو چاوم، بخوێنمەوە.

یەکەم ڕۆژی پاییز و وەبیرهێنانەوەی ستەمێکی گەورە

"ئەرێ بەڕاستی! منی کورد، بۆچی دەبێ بە زمانی فارسی بخوێنمەوە و بنووسم؟! ئەرێ بۆچی منی کورد تەنانەت یەک کتێبی کوردیشم نییە کە فێری خوێندنەوە و نووسین بە زمانی دایکیی خۆم بکات؟! ئەرێ بۆچی لەو کتێبانەدا بە منی کورد دەڵێن سنوورپارێزانی غەیوور (مرزداران غیور)؟! بۆچی منداڵی فارس مافی خۆیە بە زمانی دایکیی خۆی بخوێنێت و بنووسێت، بەڵام من ئەو مافەم نییە؟! و دەیان پرسیاری جۆراوجۆری تر...

خوێندنەوەی حەوت کتێبی کورمانجی لە سەفەرێکدا

لە مانگی تەباخدا بەهۆی گەرمای ئامەد، گەشتێکم بۆ ئەستەنبوڵ کرد. لە سەفەرەکەمدا نۆ کتێبم خوێندەوە، دوو کتێب بە زمانی تورکی و حەوت کتێب بە کورمانجی. لەم نووسینەدا دەمەوێت بە کورتی باس لە جیاوازی و باشتربوونی کتێبی کورمانجی بکەم.

گرینگیی ئەدەبی منداڵان لەنێو کورداندا

ئەدەبی کوردی وەک ئەدەبیاتی تری مرۆڤایەتی، لە چوارچێوەی دۆز و پەروەردەیەکی دروست و ژیانێکی باشدا، باسی منداڵان دەکات. منداڵان لە کۆمەڵگەی کوردیدا، سەرەڕای ئەو بارودۆخە خراپەی تێیدا دەژین، ژیانێکی ئازاد دەژین و خەونی گەورەیان هەیە. کورد سەرەڕای سەختییەکانی ژیانی، هەمیشە گرینگیی بە منداڵ و منداڵی داوە.

لە میوانداریی شیعردا: کۆمەڵگەی چیای ئارژەن ئاری

ئارژەن ئاری لە زۆر بابەتدا باسی چیای کردووە. هەندێک جار بە مەبەستی خۆشەویستی؛ "ئەز نازدار، چیا نازدار، تو نازدار". چیا هێندە نازدارە، تەنانەت لە شیعرەکەدا کەوتووەتە نێوان ئەو و خۆشەویستەکەیەوە.

هێزی وشەکان

مرۆڤ سەرەتا قسە دەکات، کاتێکیش قسە دەکات، بیر لەوە ناکاتەوە کە دەنگ، پیت، وشە و ڕستەکان چین، بۆ ئەوەی بیریان لێ بکاتەوە، هێشتا کات هەیە؛ دەبێ نووسین داهێنرێت.

مولازم تەحسین و ڕوخساری ئیدئۆلۆژیکی ئەوین

ئەو چیرۆکەی فەرهاد پیرباڵ سەرکێشییەکی لە جۆری پەروەردەکردنی کەسایەتیی مرۆڤی کورد تێدایە. ئەوەندی لە ڕۆمان و نووسینی کوردیدا کەسایەتیمان دیوە، زیاتر مرۆڤی کورد لە بەرانبەر ئەویترەکەیدا پێناسە کراوە و کەسایەتییەکەی نەخشێنراوە. مەگەر کەسانێک کە خۆفرۆشن و ڕەگەڵ ئایدیا و بیری دژە نەتەوەیی کەوتوون و وەک خۆفرۆش و خائین و جاش پێناسەکراون. ئەوانەش لە گێڕانەوە کوردییەکاندا کەسایەتیگەلێکی ناخۆشەویست و دژە قارەمانن.

هەبوو نەبوو، من زمانێکم هەبوو (نەبوو)!

ئەو چەمکانەی کە نەمدەتوانی بە زمانی باڵادەست یان بێگانە لێیان تێبگەم، ئێستا لە سێبەری زمانی کوردیدا لە مێشکمدا ڕوونتر بوونەتەوە.

ئازاری وشە لە شیعری "ئەحمەد حوسێنی"دا

لە بواری ئەدەبی نوێی کوردی، ئەحمەد حوسێنی یەکێکە لە پایەکانی گەشەی شیعری مۆدێڕن. باسی سەرەتاکەی ناکەم. لە شیعری مۆدێڕندا، لە ڕێگەی تەمسیل و مێتافۆرەوە، قسەکانی حوسێنی وەک ئاوی ڕوون بە گەرووی خوێنەرانیدا دەڕژێن. لە کورمانجیی ئێمە کورداندا، سەرەڕای ئەوەی کە ڕەگ و ڕیشەی زمانەوانیمان چەندین گورزی گەورە و ترسناکی بەرکەوتووە، بەڵام لە شیعری حوسێنیدا، کۆدە زمانەوانییەکان لە قاڵب و سەبکی شیعردا، بە وشەی جوڵاو پێچراون، بێگومان ئەمە بە نەوە نوێیەکان دەڵێین. لەگەڵ تێپەڕبوونی کات، خوێندەواریش زۆرتر بووە.

کورد، زەماوەند و کامپ

هەر کە دەرفەتێکم بۆ ڕەخسا، لە ماڵەوە ڕادەکەم. هێشتا نەڕۆیشتووم، خوشکەکەم دەڵێت: "دوو مریشک و کۆکایەکی زەرد بکڕە بۆ ژەمی ئێوارە." ڕەسوولۆ پەپووکۆ، بچووکی ماڵ، سەگی ماڵێیە.

چەند گوتەیەک لەبارەی "داگیرکردنی تاریکی"ی بەختیار عەلی

داگیرکردنی تاریکی، بۆ ئەدەبیاتی باکوور و کۆمەڵگەکەی، لە زۆر بوارەوە وەک شۆڕش و گۆڕینی زۆر شتە. بۆ ناسینی ئەم ڕۆمانە، پێویستمان بە باس و خوێندنەوەیە.

منداڵانی کورد وەک منداڵانی دیکەی جیهان نین

منداڵێکی ئاسایی لەم دونیایەدا لە ژینگەیەکی ئارامدا دەژی. هەموو ڕۆژێک لە قوتابخانە بە شێوەیەکی ئاسایی زمانی دایکی فێر دەبێت و کاتێک دەگەڕێتەوە ماڵەوە بە ئارامی لە خێزانەکەیدا دەژی، چیرۆکەکانی بە شێوەیەکی ئاسایی بۆ دەخوێندرێنەوە و بەم شێوەیە جۆری ئەدەبیاتی منداڵان لەو منداڵەدا ڕێکوپێکە.

سەید یاقووب مایەشتی شاعیری کرماشانی لە نێوان دووو نەریتدا

ئەو شاعیرە، خۆشنووس و تەمبووورڤانێکی بە تواناش بووە. شیعری سەید یاقۆ لە نێو گۆرانەکاندا بڕەوەێکی زۆری بووە و شێواز و جۆری نیگاشی بەراورد لەگەڵ شاعیرانی پێشووی خۆی، دەتوانین بڵێین زیاتر لە ژێر کاریگەریی خانای قوبادی و ئەڵماس خاندا بووە. هەرچەند کارێک کە ئەو کردووویەتی بەرفراونتر بووە لە کاری ئەوان و وەکی کوتمان بە تاقیکردنەووەی زاراوەکانی دیکەی وەک لەکی و کورمانجی و سۆرانی، بواری زمانی شاعیرانەی خۆی بەرفراوانتر کردووەتەوە.

پەرەسەندنی ژانری ڕۆمان

ڕۆمان یەکێکە لەو فۆرمە نووسراوانەی ئەدەبیات کە لە سەردەمی مۆدێڕندا جێگەی خۆی گرتووە. ئەگەر مرۆڤ پێناسەی ژانرێک بکات، لە ژانرەکاندا، هەندێک جار ناوەڕۆک، هەندێک جار ئایین، هەندێک جار ڕوانگەی ئەدەبی کە فۆرمی جیاوازیان هەیە، هەموویان کاریگەرییەکی زۆریان لەسەر دەبێت و بەو پێیە شێوەی خۆی وەردەگرێت. ڕۆمان وەک ژانرێکی ئەدەبی لە سەردەمی مۆدێڕندا سەریهەڵداوە، تایبەتمەندییەکەی ئەوەیە کە بەپێی سەردەمەکەی شێوەی خۆی وەردەگرێت.

ڕەسووڵ سوڵتانی، قەلەمێکی سەربەرز... دەروویەکی ڕوون بۆ زمان

ئایا دەتهەوێت ئاگاداری دوایین بابەت و هەواڵەکانمان بیت؟
تکایە بڕیار بدە!