تایبەت

زمان و شێوەزارەکان

پەیڤێک بۆ ڕۆژی جیهانی زمانی دایک

     بە مەبەستی پاراستن و پاڵپشتیکردنی ڕەنگاوڕەنگیی زمان و هاندانی پەروەردەی چەند زمانی، هەروەها بۆ هۆشیارکردنەوەی خەڵک لە نەریتە زمانی و کولتوورییەکان لەسەر بنەمای لێکتێگەیشتن و لێبوردەیی و دیالۆگ، ڕێکخراوی یونسکۆ لە دانیشتنی ٣٠ی کۆنفرانسی گشتیی خۆیدا لە ساڵی ١٩٩٩، ڕۆژی ٢١ی شوبات (٢ی ڕەشەمە)ی وەک ڕۆژی جیهانیی زمانی دایک دیاری کرد. ئەم بابەتەی خوارەوە بە بۆنەی ئەم ڕۆژەوە نووسراوە.

لەنێو ساڵانی بێ ڕاوەستانی بەرهەمداریی ئەمینە عەمەر – بەشی یەکەم

ژنی کورد، نووسەر، شاعیر و زمانزان، "ئەمینە عەمەر"، لە ماوەی ٧٦ ساڵ تەمەنی خۆیدا، کە تا ئێستاش هەردەم دڵی بۆ زمانی کوردی لێدەدات، نزیکەی ١٥ بەرهەمی ناوازەی پێشکەش بە خوێنەرانی کردووە. لەنێو بەرهەمەکانیدا مرۆڤ تووشی جۆرە جیاوازەکانی شیعر، چیرۆک، زمان و لێکۆڵینەوە دەبێت. بەپێی کرۆنۆلۆژیای بەرهەمەکانی، هەریەکەیان دەناسێنین و باسیان دەکەین.

ئیدیۆم و "نخمان" بە نموونە لە زاراوەی کۆبانی

زۆر کەس هەندێک جار ئیدیۆم و "نخمان" تێکەڵ دەکەن، چونکە هەردووکیان لایەنێکی شاراوە و مەجازییان هەیە و هەندێک کەس ئەم دوو هونەرە وەک یەک دەبینن، بەڵام ڕاستییەکە ئەوەیە کە تەنیا هەندێک تایبەتمەندیی هاوبەشیان هەیە.

مێژووی ئەلفبێی کوردی لە ئەرمەنستانی سۆڤییەت (١٩٢١-١٩٩١) - بەشی دووەم

لە ساڵی ١٩٢٥دا لە شاری لەنیناکانی ئەرمەنستان، بۆ کوردانی وڵاتانی وەک ئازەربایجان، جۆرجیا و تورکمەنستان و هتد، لەسەر ژیانی کۆمەڵایەتی کۆنفڕانسێک بەڕێوە چوو و تێیدا لەسەر چەند مژارێک گفتوگۆ کرا. هەروەها لە بڕیارنامەکانی کۆنگرەدا، پێویستیی نەهێشتنی نەخوێندەواری و ناردنی کچان بۆ قوتابخانە دیاری کران.

مێژووی ئەلفبێی کوردی لە ئەرمەنستانی سۆڤییەت (١٩٢١-١٩٩١) - بەشی یەکەم

لەم وتارەدا سەرنجمان لەسەر ئەو ئەلفوبێیانە دەبێت کە لە ئەرمەنستانی سۆڤییەت (١٩٢١-١٩٩١) پێک هاتن. چونکە زۆرێک لە کوردەکان ئاگاداری ئەم بابەتە نین کە سێ ئەلفبێی دیکەی کوردیش هەبوون (بە پیتی ئەرمەنی، لاتینی و ڕووسی) کە کوردەکانی سۆڤییەت بەکاریان دەهێنا. ئێمە یەک بە یەک باسی ئافراندن و پەرەپێدانی ئەو ئەلفبێیانە دەکەین.

کورمانجیی ئەرمەنستان – بەشی دووەم

ئێستا لە ئەرمەنستان کۆمەڵگەی ئێمە بۆ دوو بەش دابەش بووە، یەکێکیان دەڵێت بە کوردیی کورمانجی قسە دەکەین، ئەوی تریش دەڵێت بە ئێزدی قسە دەکەین. پێویستە ئاماژە بەوە بکەین کە هیچ جیاوازییەک لەنێوان زمانەکانیاندا نییە.

کورمانجیی ئەرمەنستان – بەشی یەکەم

گرینگیی بەرهەمهێنانی دەقی کوردی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا

دەوڵەمەندیی فەرهەنگیی چێشتی مجێوری مامۆستا هەژار

بیرەوەرییەکانی مامۆستا هەژار بە بوارێکی شوێنەوارناسی دەشوپهێنم؛ شوێنەوارێکی کۆن و دەوڵەمەند. چونکە لە یادەوەرییەکانیدا، لە ڕووی ڕۆشنبیری، کۆمەڵگە، ژیانی ڕۆژانە، ڕۆشنبیرانی کورد، سەردەمەکەی، شۆڕشی بارزانی، سەربەخۆیی کۆماری کوردستان، کارەکتەر و کەسایەتیی کورد، چوار پارچەی کوردستان، دۆخی کۆمەڵایەتی- سیاسیی سەردەم، کۆمەڵناسیی کوردی و ئەدەبی کوردی و... زۆر دەوڵەمەندە و چەندین خاڵ و وردەکاریی سەرنجڕاکێشی تێدایە.

یەکەم ڕۆژی پاییز و وەبیرهێنانەوەی ستەمێکی گەورە

"ئەرێ بەڕاستی! منی کورد، بۆچی دەبێ بە زمانی فارسی بخوێنمەوە و بنووسم؟! ئەرێ بۆچی منی کورد تەنانەت یەک کتێبی کوردیشم نییە کە فێری خوێندنەوە و نووسین بە زمانی دایکیی خۆم بکات؟! ئەرێ بۆچی لەو کتێبانەدا بە منی کورد دەڵێن سنوورپارێزانی غەیوور (مرزداران غیور)؟! بۆچی منداڵی فارس مافی خۆیە بە زمانی دایکیی خۆی بخوێنێت و بنووسێت، بەڵام من ئەو مافەم نییە؟! و دەیان پرسیاری جۆراوجۆری تر...

هێزی وشەکان

مرۆڤ سەرەتا قسە دەکات، کاتێکیش قسە دەکات، بیر لەوە ناکاتەوە کە دەنگ، پیت، وشە و ڕستەکان چین، بۆ ئەوەی بیریان لێ بکاتەوە، هێشتا کات هەیە؛ دەبێ نووسین داهێنرێت.

هەبوو نەبوو، من زمانێکم هەبوو (نەبوو)!

ئەو چەمکانەی کە نەمدەتوانی بە زمانی باڵادەست یان بێگانە لێیان تێبگەم، ئێستا لە سێبەری زمانی کوردیدا لە مێشکمدا ڕوونتر بوونەتەوە.

منداڵانی کورد وەک منداڵانی دیکەی جیهان نین

منداڵێکی ئاسایی لەم دونیایەدا لە ژینگەیەکی ئارامدا دەژی. هەموو ڕۆژێک لە قوتابخانە بە شێوەیەکی ئاسایی زمانی دایکی فێر دەبێت و کاتێک دەگەڕێتەوە ماڵەوە بە ئارامی لە خێزانەکەیدا دەژی، چیرۆکەکانی بە شێوەیەکی ئاسایی بۆ دەخوێندرێنەوە و بەم شێوەیە جۆری ئەدەبیاتی منداڵان لەو منداڵەدا ڕێکوپێکە.

سەید یاقووب مایەشتی شاعیری کرماشانی لە نێوان دووو نەریتدا

ئەو شاعیرە، خۆشنووس و تەمبووورڤانێکی بە تواناش بووە. شیعری سەید یاقۆ لە نێو گۆرانەکاندا بڕەوەێکی زۆری بووە و شێواز و جۆری نیگاشی بەراورد لەگەڵ شاعیرانی پێشووی خۆی، دەتوانین بڵێین زیاتر لە ژێر کاریگەریی خانای قوبادی و ئەڵماس خاندا بووە. هەرچەند کارێک کە ئەو کردووویەتی بەرفراونتر بووە لە کاری ئەوان و وەکی کوتمان بە تاقیکردنەووەی زاراوەکانی دیکەی وەک لەکی و کورمانجی و سۆرانی، بواری زمانی شاعیرانەی خۆی بەرفراوانتر کردووەتەوە.

زمان، تایبەتمەندیی زمانی و زمانناسی - بەشی 2

Langue بریتییە لە سیستەمی قسەکردن لە سەری قسەکەردا. Parole ئەو زمانەیە کە قسەکەر بۆ بارودۆخی تایبەت بەکاری دەهێنێت. دەتوانین بڵێین parole ناوەڕۆکی زمانە، parole لەلایەن زمانەوە شکڵ دەگرێت. ئەمەش بەو مانایەیە کە زمانەکە "دووانەیە". بەپێی تیۆریی Saussure زمان دووانەیە و لە دوو زانستدا دەخوێندرێتەوە، ئەم دوو زانستە بریتین لە: زمانناسی و نیشانەزانی (gösterge bilim). باسی زمانناسیمان کرد، ئێستا بەکورتی باسی سەمیۆلۆجی دەکەین.

زمان، تایبەتمەندیی زمانی و زمانناسی – بەشی 1

زمان چییە؟ زمان ئەو شتە سروشتییەیە کە دەبێتە هۆی گفتوگۆ و ڕێککەوتنی نێوان مرۆڤەکان، هەروەها تایبەتمەندیی خۆی هەیە.

کتێبی "زازاکی و کورمانجی لە ڕوانگەی فەلسەفەی زمانەوانییەوە" لە نووسینی ئیبراهیم بنگۆل چاپ و بڵاو کرایەوە

کتێبی "زازاکی و کورمانجی لە ڕوانگەی فەلسەفەی زمانەوانییەوە" لە نووسینی ئیبراهیم بنگۆل، لەلایەن وەشانگەی ئاڤێستاوە چاپ و بڵاو کرایەوە. کتێبەکە لە ١٠٤ لاپەڕە پێک هاتووە.

"فەرهەنگی زارەکیی موکریان" ئینسایکلۆپیدیایەکی کولتووری

 به ڕوانین بۆ هەرکام لەو بەشانه، جودا له زانیارییەکی گشتی که خوێنەر دەستی دەکەوێ، شێوەی دروستی ڕستەسازی، دەکارکردنی وشه، جۆرەکانی ڕسته و ئاماڵڕسته و مەسەل له زمانی کوردیدا فێر دەبێ و شێوەی جێکردنەوەیان له دەقەکانیشدا دەخوێنێتەوه.

فەلسەفەی پەروەردە و فەلسەفەی ژیان لە "کتێبی پیرۆزی من"دا

بەڵام بۆ "کتێبی پیرۆزی من"ی سیوەیلی لە هەموان لای من تایبەتترە؟ چون بابەتەکەی بابەتێکی وەهایە کە دەرفەتی هەموو پێشبینییەک لە خوێنەر دەگرێ. کورت و کرمانجی سیوەیلی لەو کتێبەدا خوێندنەوەیەکی فەلسەفی و پەروەردەییی بۆ یەکەم کتێبی ژیانی خۆی و زۆر یەک لە خوێندەوارانی کوردی باشووری کوردستا ن کردووە. ئەویش کتێبی "ئەلف و بێی نوێی" مامۆستا باڵدارە.

ڕۆژی زمانی کوردی  و بەربەستەکانی بەردەم زمانی کوردی 

زمان تەنیا لە وشە و دەنگ پێک نایەت، زمان تۆوی بوونی نەتەوەیە. هەموو نەتەوەیەک بە زمانەکەی دەناسرێت. زمان پردێکە لەنێوان مێژوو و هەنووکەدا، ئەو نەتەوانەی کە خاوەندارێتی لە زمانی خۆیان دەکەن، خاوەندارێتی لە مێژوو، فەرهەنگ و هونەری خۆیشیان دەکەن.

عەقیدەنامەی مەولانا خالیدی نەقشبەندی، یەکەم پەخشان بە شێوەزاری سۆرانی

ئەم عەقیدەنامەیە لە لایەن مەولانا خالید شارەزوورییەوە بە شێوەزاری سۆرانی نووسراوە و کۆنترین بەرهەمە کە بە شێوەی پەخشان بە زاراوەی سۆرانی نووسرابێ. ئێمە لە ژێر ناونیشانی 'عەقیدەی مەولانا خالید' بە وردی سەرنج دەخەینە سەر ئەم عەقیدەنامەیە.

فەرهەنگی زارەکیی موکریان مەزنترین پڕۆژەی زمانی کوردی

کارە ناوازەکەی "مامۆستا سەلاح پایانیانی" بەردی بناخەی پڕۆژەیەک بوو بۆ سەرلەنوێ ناسینەوە و پێداهاتنەوە بە سامانی زمانی کوردیدا و بێگومان تایبەتترین پڕۆژەی زمانی و گشتگیرترین فەرهەنگی سەربەخۆی زمانی کوردییە کە تا ئێستا بە دەیان مامۆستای زمانناسی گەورە لە سەریان نووسیوە و ناساندوویانە
ئایا دەتهەوێت ئاگاداری دوایین بابەت و هەواڵەکانمان بیت؟
تکایە بڕیار بدە!