ئەڤین تەیفوور

کورد ئەگەرچی بە درێژایی سەدەکان لە بارودۆخێکی سەختدا ژیاوە، بەڵام هەمیشە بە هەموو هیوا و ئیرادەی خۆیەوە، هەوڵی کارکردن و نووسینی بەرهەم بۆ مێژوو و نەوەکانی داهاتووی داوە. زمانی کوردی هەمیشە بەهۆی بارودۆخی سیاسی و ئابووری و ناکۆکییەوە قەدەغە کرابوو. بەڵام کورد دەستبەرداری زمانەکەی نەبوو و هەمیشە لەنێو کۆمەڵگەدا کاری لەسەر چیرۆک، گۆرانی، ئەفسانە، بەسەرهات و دەنگبێژی کردووە.

ئەگەرچی بە کەمی، بەڵام منداڵانی کورد هەر لە کاتی لەدایکبوونیانەوە لە دایکیانەوە فێری ئەدەبی خۆیان دەبن. دایکان لایلایەیان بەکار هێنا و چیرۆک و حیکایەتیان بۆ منداڵەکانیان دەگێڕایەوە و هۆشیاری و ئەدەبیاتی ئەوانیان فراوانتر دەکرد.

ئەدەبی کوردی وەک ئەدەبیاتی تری مرۆڤایەتی، لە چوارچێوەی دۆز و پەروەردەیەکی دروست و ژیانێکی باشدا، باسی منداڵان دەکات. منداڵان لە کۆمەڵگەی کوردیدا، سەرەڕای ئەو بارودۆخە خراپەی تێیدا دەژین، ژیانێکی ئازاد دەژین و خەونی گەورەیان هەیە. کورد سەرەڕای سەختییەکانی ژیانی، هەمیشە گرینگیی بە منداڵ و منداڵی داوە. هەرچەندە ئەدەبیاتی کوردیی منداڵان بە شێوەی نووسراو وەک ڕۆژنامە و گۆڤار و هتد پەیدا نەببوو، بەڵام کورد بە ئەدەبیاتی جەماوەریی خۆی، منداڵەکانی لەوبارەوە دابین کردووە.

هەرچەندە ئەو ئەدەبیاتە لەلایەن شارەزایانەوە دانەنراوە، بەڵام منداڵان هێشتا لەو ڕێگەیەوە زمان و ئەزموونی نەتەوەکەیان فێر بوون. کورد لە هەموو لایەنەکانی ژیانەوە منداڵانی کردە بابەتی خۆی و هیوای داهاتوویەکی زۆر بەرجەستە و ئازادیان خواست. هەمیشە باسی منداڵانیان دەکرد و وانە و نموونەیان بۆ دەهێنانەوە. بۆ نموونە کاتێک دەڵێن:

"درانێ شیری هەتا پیری"

"مالا زار تێ دە تونە بن ملیاکەت خوە نادنێ"

"سەرێ سالێ بنێ مالێ خوەدێ کورەکی بدە ڤێ مالێ"

زمانی کوردی و منداڵان بۆ ئەحمەدی خانی زۆر بەنرخ بوون. بە مەبەستی پەروەردەکردنی منداڵانی کورد، قوتابخانەیەکی کردەوە و لەو قوتابخانەیەدا دەرسی بە منداڵان داوە. د. نوورەدین زازا لە گۆڤاری "هاوار" باس لەوە دەکات کە پەروەردەی منداڵان بۆ ئەحمەدی خانی زۆر بەنرخ بووە و هەمیشە ئامۆژگاریی منداڵانی کوردی کردووە کە هاوڕێ و خێزانەکانیان خۆش بوێت بۆ ئەوەی فێری خۆشویستنی دایکی خۆیان (کوردستان) بن. بۆ پەروەردەی منداڵانیش Nûbihara Bîçukan ی نووسیوە تاکوو منداڵی کورد زمانی دایکیی خۆی لەبیر نەکات.

ڕەنگە پێش ئەحمەدی خانی کۆمەڵێک نووسەر، زانا، شاعیر و کەسانی دیکەی کورد هەبن و بۆ منداڵانی کوردیان نووسیبێت، بەڵام بەداخەوە هیچ کام لە بەرهەمەکانیان نەگەیشتووەتە دەستمان. لە دوای ئەحمەدی خانی، زۆرێک لە نووسەران پێش ئەوەی بۆ گەورەکان بنووسن، فەرهەنگ، چیرۆک، شیعر و گۆرانییان بۆ منداڵان نووسیوە، بەڵام هیچیان وەک لقێکی تایبەت لە نووسین بۆ منداڵان کاریان نەکردووە.

لەم دواییانەدا سەرەڕای ئەوەی کورد و منداڵەکانی هێشتا لەژێر گوشاری قڕکردن و جینۆساید و بارودۆخی سەختی سیاسی و ئابووریدا دەژین، هەوڵ بۆ پەرەپێدانی ئەدەبیاتی منداڵانی کوردی هەبووە. ئێستا بەشێک لە نووسەران دەستیان کردووە بە نووسینی بەرهەمی تایبەت بۆ منداڵان. هەروەها ئەو بەرهەمانەی دەنووسرێن لەژێر دەستی زانایان و پسپۆڕانی بواری منداڵاندا تێدەپەڕن و بەپێی هۆشیاری و خەیاڵ و عەقڵییەتی منداڵان ئەو بەرهەمانە ئامادە دەکرێن.

ئێستا زۆرێک لە دەزگاکانی چاپ و بڵاوکردنەوە، پێش بڵاوکردنەوەی بەرهەمەکانی خۆیان، جێیان بە کتێبی منداڵان داوە. زۆر بەرهەم لە زمانەکانی ترەوە وەرگێڕدراون و هەندێکیش نووسراون. لە گۆڤارەکاندا نووسین لەسەر منداڵان لە گۆشەیەکدا جێگەیەکی پێ دراوە و ئەم دواییانە گۆڤاری تایبەت بۆیان دەرکراوە. لەنێو کورددا ڕۆژنامە، گۆڤار، چیرۆک، ڕۆمان، شیعر و گۆرانی و هەموو بەشەکانی تری ئەدەبییان بۆ منداڵان نووسیوە. لەم دواییانەدا دوو دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی تایبەت هەن کە بە تایبەتی بۆ منداڵان بڵاو دەکەنەوە. یەکێکیان "Hîva" و ئەوی دیکەیان "Morî Zarok"ە و هەردووکیان لە باکووری کوردستانن. ئەم دوو دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوە چەندین بەرهەمی جیاوازیان بۆ منداڵان بڵاو کردووەتەوە. " APEC" لە ساڵی ١٩٨٨ەوە کتێبی منداڵان لە وڵاتی سوید بڵاو دەکاتەوە. (مەم باوەر، گۆڤارەکانی منداڵان لە ڕوانگەیەکی کرۆنۆلۆژییەوە).

"ئاڤێستا" دەزگایەکی چاپ و بڵاوکردنەوەی بە ناوی "هێلین" دامەزراند و ئەو دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەیە لە نەورۆزی ٢٠٠٩ دەستی بە چاپکردن کرد. لە بەیاننامەی دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەدا هاتووە: "هێلین دەیەوێت مانگانە لانیکەم یەک کتێبی منداڵان بڵاو بکاتەوە." لەو کاتەوە تا ئێستا ١٢ کتێب چاپ و بڵاو کراوەتەوە. دەزگای چاپ و پەخشی "ستێرین" لە فەرەنسا دەستی بە چاپ و بڵاوکردنەوە کردووە. تا ئێستا ٤ کتێبی منداڵانی چاپ کردووە. دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی "سیتاڤ" لە ساڵی ٢٠١٣ لە شاری وان دەستی بە چاپکردن کردووە. تا ئێستا ١٦ کتێبی منداڵانیان چاپ کردووە. (مەم باوەر، گۆڤارەکانی منداڵان لە ڕوانگەیەکی کرۆنۆلۆژییەوە).

بە گشتی دەتوانین ئاماژە بە چەند بڵاوکەرەوەیەک بکەین کە کتێبی منداڵان چاپ دەکەن:

- ئارام

- رۆناهی

- دۆز

- ئەڤرەنسەل

- ئۆتەکی

- زیبەق

- لیس

- دیوان

- ئاڤاگۆن

- بیر

- هیڤا

- ئاڤا

- نا

- شلێر

- نووبهار

- مۆری زارۆک

جگە لەو بەرهەمانەی کە لەلایەن دەزگاکانی چاپ و بڵاوکردنەوە بڵاو دەکرانەوە، زۆرێک لە کەناڵە تەلەفزیۆنییە کوردییەکان هەندێک بەرنامەیان بۆ منداڵان پەخش دەکرد. کەناڵەکانی وەک:

- ژن تیڤی

- رۆناهی تیڤی

- تی‌ئارتی  کوردی

- ستێرک تیڤی

- رۆژاڤا تیڤی

- کوردسات تیڤی

ئەم کەناڵانە بەرنامەی منداڵان بڵاو دەکەنەوە و لەم دواییانەشدا کۆمەڵێک کەناڵی تایبەت بۆ پەخشی منداڵان دەرکەوتوون. ئەمانە ئەو تەلەفزیۆنانەن کە بەرنامە لەسەر منداڵان و بۆ منداڵان پەخش دەکەن:

- پێلیستانک تیڤی (لە باشوور)

- پەپوولە (لە باشوور)

- زارۆک تیڤی (لە ئامەد)