تایبەت

زمان و ئەدەب

مەلا ئاوارە شۆڕشگێری شاعیر و نیشتمانپەروەر

شیعری مەلا ئاوارە دەنگدانەوە و ڕەنگدانەوەی ئازارەکانی مرۆڤ ی کوردە بە د ەست زۆردارانەوە . شیعری ئەو بەو واتایەی خوێندنەوە "رۆژهەڵا تناسییەکان" باسی دەکەن، شیعری چینی بندەستی کۆمەڵگایە بە دژی سەردەستێک کە هەموو مافێکی لە ژێر چنگی خۆی دا شاردۆتەوە. گرینگترین و ناسراترین شیعری لەو بوارەدا شیعری "هاواری توتنەوانێکی ناوچەی سەردەشت"ە.

مەلا غەفوور دەباغی لە پەندی پێشینیانەوە تا شیعری بەرەنگاری

ئەوەی جێگای سەرنجە ئەوەیە کە مەلا غەفوور ئەگەرچی نابینا بووە، بەڵام وەسفەکانی هەم لە سروشت و هەم لە ژن یەکجار ورد بینانە و دەقیقن. تەعبیرەکانی هەموو تازە و شاعیرانەن و لەو بەشەدا کەمتر ڕەنگی لاسایی بە شیعرەکانییەوە دەبینرێ. بەشێکی دیکەی شیعرەکانی مەلا غەفوور شیعری بەرەنگارییە لەگەڵ زوڵم و زۆر و کەش و فەزایەکی سیاسییان بەسەردا زاڵە و ڕەنگدانەوەی بارودۆخی نالەبەری سیاسیی کورستانن.

ڕێزان دڵژەن، دەیەمین خەڵاتی شیعری "ئارژەن ئاریـ"ـی وەرگرت

وەک دەزانرێت، هەموو ساڵێک لە ڕۆژی ١٥ی گوڵان کە ڕۆژی زمانی کوردییە، خەڵاتی شیعری "ئارژەن ئاری" ڕادەگەیەنرێت و ئەمساڵیش ڕێزان دڵژەنی لاو بە بەرهەمی خۆی بە ناوی "دەفتەری قەتایی"، ئەو خەڵاتەی بۆ خۆی مسۆگەر کرد.

ڕۆژی زمانی کوردی  و بەربەستەکانی بەردەم زمانی کوردی 

زمان تەنیا لە وشە و دەنگ پێک نایەت، زمان تۆوی بوونی نەتەوەیە. هەموو نەتەوەیەک بە زمانەکەی دەناسرێت. زمان پردێکە لەنێوان مێژوو و هەنووکەدا، ئەو نەتەوانەی کە خاوەندارێتی لە زمانی خۆیان دەکەن، خاوەندارێتی لە مێژوو، فەرهەنگ و هونەری خۆیشیان دەکەن.

ئەم تاقمە مومتازە - هێزی تایبەتی سوپای میرنشینی بابان لە شیعری نالیدا-بەشی2

بە گشتی ئەوەی لەو پارچە شیعرەی نالییەوە وەدستمان دەکەوێ ئەوەیە کە؛ نالی وەسفی گەورەیی و ڕێک و پێکی سوپای کوردانی بابان دەکا. تا ئاستی پیرۆزی دەیانباتە سەرێ و بە مایەی دڵخۆشی و پاکبوونەوەی نەفسی خەڵکی نیشتمان و ناسێنەری شوناسێکی تازەیان دەزانێ و وەک دیاردەیەکی تازە جێگۆڕکێ بە زاراوە ئایینی و ئوستوورەییەکان دەکا و لە خزمەت نەتەوەی خۆی دا، جارێکی دیکە سازیان دەکاتەوە و مانایان پێ دەبەخشێ و لەو ڕێیەوە چیرۆکی ئوستوورەیی و سلووکی نیشتمانی خۆی دادەڕێژێتەوە.

ئەم تاقمە مومتازە - هێزی تایبەتی سوپای میرنشینی بابان لە شیعری نالیدا-بەشی1

شیعرەکەی نالی بە باسی دەستەیەکی تایبەتەوە دەست پێ دەکا کە بە "خاسسە" ناویان دەبا. لە مێژوی چەکداریدا و بە تایبەت لە ئیمپڕاتوورییەکانی عوسمانی و سەفەوی دا، هەر کام لە بەشەکانی سوپا ناوی تایبەتی خۆیان بووە. زاراوەی خاسسە، کە پێشگری خوڵامیشی لەگەڵ بووە، لە سەرەتاوە لە دەزگای دەسەڵاتی سەفەوییەکانەوە سەری هەڵدا.

کتێبێک لەسەر ئەفسانە لە ئەدەبی کوردیدا لە باکووری کوردستان بڵاو کرایەوە

کتێبی "ئەفسانە و ئەدەبی ئەفسانە کوردی- ئێرانییەکان لە ئەدەبیاتی کوردیدا بە سەرپەرشتی د. شەهاب وەلی و د. کەنعان نادۆ (سوباشی) لەلایەن دەزگای چاپ و پەخشی نەوبەهارەوە چاپ و بڵاوکرایەوە.

دوو کتێبی نوێی حەلیم یوسف بڵاو کرانەوە

ئەو ئاگرەی ئەم کتێبە باسی دەکات، ئاگری ئاسمیلەکردنە. حەلیم یوسف خۆی دەخاتە بەر ئەم ئاگرەی ڕۆژ بە ڕۆژ گەرمتر دەبێت و دەنووسێت. به م وتار و هه ڵوێست و نووسین و هەڵسەنگاندنانەی، تیشک دەخاته سەر بارودۆخی نووسین، چاپ، وەرگێڕان، ڕەخنه، سیاسەت و ڕۆشنبیری و هەروەها بە باس کردن لە نموونە و ئەزموونەکانی خۆی، پەوەندیی نێوان ئەدەبیات و کۆمەڵگا دەخاتە بەر چاو.

شیعرێک لە نێوان "میسباحوددیوانی ئەدە ب" و "تاهیر بەگی جاف" دا

لە راستی دا، ئەو دەقە  دوو شیعرە و  تێکەڵ کراوە، هۆکارەکەشی ئەوەیە کە هەر دوو شیعر لە سەر کێشی "فاعیلاتون فاعیلاتون فاعیلاتون فاعلیلون" نووسراون. هەر دوو شیعرەکە بەشی ئاخری سەرواکەیان بە "ەوە" کۆتایی دێ . بەڵام ئەوی راست بێ پێدەچێ  لەو پەیوەندییەی کە مارف خەزنەدار لە نێوان تاهیر بەگ و میسباحودیوان دا باسی دەکا،  ئەو  شیعرانە  گۆڕدراونەتەوە و بە شیمانەی زۆر میسباح ئەو شیعرەی بۆ تاهیر بەگ نووسیوەتەوە.

کەیفی جوانڕۆیی و ڕقی شاعیرانە و ئایینی و چینایەتی

شێخ ڕەزا هەجو نووس بووە و زیاتر تواناییی خۆی بۆ ئەو بوارە  تەرخان  کردووە، بەڵام سەیر نییە ئەگەر بڵێین جودا لەوەی ئەو شێوە نووسینە وەک شێوازێک ڕەچاوی کردووە وەک بەشێک لە تایبەتمەندیی دەروونیی شێخ ڕەزاش دەکرێ چاوی لێ بکرێ. چون لە هەر کوێ هەر کەسایەتییەکی بە دڵ نەبووبێ بەردی تێ گرتووە و شکاندوویەتی کە نموونەی لە نووسینی تایبەت بە کەیفیدا دەبینینەوە. بەڵام بۆ لەگەڵ کەیفی جوانڕۆیی شاعیری ئاوارە و دوورە وڵاتدا کارێکی وا دەکا؟

عەقیدەنامەی مەولانا خالیدی نەقشبەندی، یەکەم پەخشان بە شێوەزاری سۆرانی

ئەم عەقیدەنامەیە لە لایەن مەولانا خالید شارەزوورییەوە بە شێوەزاری سۆرانی نووسراوە و کۆنترین بەرهەمە کە بە شێوەی پەخشان بە زاراوەی سۆرانی نووسرابێ. ئێمە لە ژێر ناونیشانی 'عەقیدەی مەولانا خالید' بە وردی سەرنج دەخەینە سەر ئەم عەقیدەنامەیە.

هەڵسەنگاندنی ڕۆمانی: دەرگاکە دامەخەن، پەڕەسێلکەکان دەگەڕێنەوە

ئەگەر هێلانەکە لەناو نەچێت، کۆچکردوو دەگەڕێتەوە. کارەکتەرەکانی ئێمەش دەگەڕێنەوە سەر ڕەگ و ڕیشەی خۆیان، چونکە ناتوانن لە ڕەگ و ڕیشەی خۆیان دوور بکەونەوە، ئەگینا وشک دەبن، بەتاڵ دەبن، ون دەبن و ... ڕۆمانەکەی ئامیدا ڕۆمانی کۆچکردن و گەڕانەوەیە، بەڵام بۆ گەڕانەوە دەبێت دەرگاکە کراوە بێت، دەبێت هێلانەکە لە شوێنی خۆیدا بێت.

مامۆستا هێمن و پرسیارە جەوهەرییە تاڵەکان

ئەوەی لە زۆر دەقی هێمندا بە ڕوونی دەردەکەوێ و بووەتە هۆی تووڕەیی و بێزاری و تەنیایی و خەمۆکیی شاعیر، شێوازی بیر و باوەڕ و ڕووبەڕوونەوە لەگەڵ کەسی هەڵکەوتەی کۆمەڵگایە؛ ئەوەش تایبەتمەندیی زۆر یەک لە کۆمەڵگا ڕۆژهەڵاتییەکانە و بۆ زانیاریی زیاتر دەکرێ زۆر سەرچاوە بخوێنرێنەوە و یەک لەوان "کۆمەڵناسیی هەڵکەوتە کوژی"یە.

بەراوەردی تێگەیشتن لە دیاسپۆرا لە دوو ڕۆمانی کوردیدا

بەراوردێک لە ڕوانگەی پەیام و تێگەیشتنی دیاسپۆرا لە نێوان ڕۆمانی "سانتیاگۆ دی کۆمپاستێلا"ی فەرهاد پیرباڵ و "پەریئاباد"ی فەواز حوسێن.

شامی کرماشانی، شاعیری هەژارانی لێقەوماو

مامۆستا هەژار لە پێشەکییەکدا کە بۆ کتێبی "چەپکەگوڵ"ی نووسیوە ئاوا باسی شامی دەکات: کۆمەڵە شیعری «شامی»، کوردی کرماشانیم خوێندەوە، دەگەڵ هەر شیعرێکیدا بزەم دەهاتە سەر لێوان و کزەم لە جەرگەوە دەهات، زەردەخەندەم دیت بە سەر گریان هەڵکێشراوە، خەم و مەینەت بە بێژنگی گەپ و گاڵتە دابێژراوە، هەناسەی سارد، لە دڵێکی گەرم و بە کوڵ هاتۆتەدەر، ژەهراوی تاڵاوی ژیانی پڕ لە ژانی چارەڕەشێک، کەفی گەمە و تیز بە دنیایە کردنی، هاتۆتە سەر.

خوێندنەوەیەک لەسەر "کتێبی ساڵ"ی حەسەن مەتێ

کاتێک بەگشتی کتێبەکە هەڵسەنگێنین، دەتوانین بڵێین تەوەری زۆرێک لە چیرۆکەکان حەسرەت و غەریبی کردن و دوورکەوتنەوە لە نیشتمانە. بێگومان ئەم تەوەرە تامی خۆی لە تەوەری ئەدەبی دیاسپۆرا وەردەگرێت، کە "حەسەن مەتێ" یەکێک لە نووسەرانی دیاسپۆرایە و ئەم کتێبەش لە ژێر چەتری ئەدەبی دیاسپۆرادایە.

"سروودێک بۆ ئیبڕاهیم" له‌ودیوی تارماییه‌‌کانه‌وه‌

ڕۆمانی "سروودێک بۆ ئێبڕاھیم" لە نووسینی "عەزیز مەحموودپوور"، گێڕانه‌وه‌یه‌که‌ چارەنووسی تاقمێک کاراکتەرمان، له ‌چوارچێوه‌ی ده‌قێک به‌ زمانێکی پاراوه‌وه‌ بۆ ده‌گێڕێته‌وه‌، کە ژیانیان ھەر یەکەی بە شێوەیەک پێکەوە ده‌لکێ. ھەر کام لەو کاراکتەرانەش بۆخۆیان گیرۆدەی کێشەیەکی کۆمەڵایەتی، سیاسی و دەروونین و دۆخی دەرەکی و دەروونیی کەسایەتییەکان لەسەر ھیچ زامێکیان ناحەجمێ.

مەهاباد  قەرەداغی و سێ وەرزی ژوان – بەشی دووهەم

نووسەر بە ساز کردنی کەشێکی ئەفسووناوی کەسایەتییەکی خستووەتە ڕوو کە نوێنەری ژنانە. ژنێک کە بە پەرجۆیەک ئەوی لە چاڵی ڕابردوو دابڕیوە و لە ئێستای هەسارەیەکی دیدا، لە ڕووناکی دەگەڕێ.

مەهاباد  قەرەداغی و سێ وەرزی ژوان – بەشی یەکەم

ناوی مەهاباد قەرەداغی وەبیر هێنەرەوەی سەردەمێکە کە نەوەی ئێمە لە زانکۆکان "شاخ کێڵگەی گەنمەشامییە"ی دەخوێندەوە و لەو توانای زمان و ئافراندنی وێنە و دەربڕینە جیاوازەی ئەو لەبەراورد لەگەڵ پیاوانی شاعیری کورد دڵخۆش دەبوو.

خوێندنەوەی ڕۆمانی سپیڕۆژی نودەم هەزەخ

کارەکتەری ئێمە، "تێ"، کەسێکە کە لە ساڵانی خوێندنی ئامادەیی لە ڕێکخراوە سیاسییەکانی پێش هەشتاکاندا بووە. دەربارەی ئەو، نووسەر باسی بارودۆخی شاری میندی لەو سەردەمەدا دەکات و دووبارە لەسەر زاری کارەکتەرەکەوە ڕەخنە لە کۆمەڵگا دەگرێت

فەرهەنگی زارەکیی موکریان مەزنترین پڕۆژەی زمانی کوردی

کارە ناوازەکەی "مامۆستا سەلاح پایانیانی" بەردی بناخەی پڕۆژەیەک بوو بۆ سەرلەنوێ ناسینەوە و پێداهاتنەوە بە سامانی زمانی کوردیدا و بێگومان تایبەتترین پڕۆژەی زمانی و گشتگیرترین فەرهەنگی سەربەخۆی زمانی کوردییە کە تا ئێستا بە دەیان مامۆستای زمانناسی گەورە لە سەریان نووسیوە و ناساندوویانە

"نالی" شاعیرێک لە درووخرانەوەیەکی خۆویستدا

خوێندنەوەیەکی بۆ ڕۆمانی "شازادە و شاعیر" لە نوسینی خوسرەو جاف

شیعرەکانی گۆران بۆ نەورۆز و بەهار

ئەی نەتەوەی کاوەی زنجیر قەف قەف‌بڕ! /رۆژی نەوڕۆز دای بە هەوری زستان، دڕ!

شیعرەکانی هێمن بۆ نەورۆز و بەهار

رەفیقان ڕۆژی کوردانە بەهارە جێژنی نەورۆزە /بە دڵ لێتان دەکەم لەو ڕۆژەدا من جێژنە پیرۆزە
ئایا دەتهەوێت ئاگاداری دوایین بابەت و هەواڵەکانمان بیت؟
تکایە بڕیار بدە!