لەزگین کتێبچیان

یڵماز گۆنەی چیی ئێمەیە؟ بۆ وڵامدانەوەی ئەم پرسیارە پێویستە بزانین یڵماز گۆنەی کێیە؟ یڵماز گۆنەی دوورخراوەیە. وەک زۆرێک لە کوردانی کوردستان بۆ ئەدەنە دوور خراوەتەوە. لە تەمەنی ١٥ ساڵیدا بۆ بەرهەمهێنەران و دابەشکەرانی فیلم کاری دەکرد بۆ ئەوەی یارمەتیی بژێویی خێزانەکەی بدات. زیرەکییەکەی، سەرنجی "وەستاکان" ڕادەکێشێت و بۆ دابەشکردنی فیلم دەینێرن بۆ هەموو بەشەکانی باکووری کوردستان. بۆ کوردبوونی خۆی دەگەڕێت و دەیدۆزێتەوە، بەڵام تینوویەتیی ئەو ناشکێت. دەچێتە ئەستەنبوڵ. سەرەتا کلاسیکی جیهانی دەخوێنێتەوە و دەست دەکات بە نووسینی چیرۆک. بۆ یەکەمجار دەچێتە زیندان، نەک لەبەر نووسینی چیرۆکەکەی بەڵکوو بەهۆی ناکۆکیی نێو گۆڤارەکەوە. زیندان بۆ ئەو دەبێتە قوتابخانەیەک و لە چیرۆکەوە دەربازی ڕۆمان دەبێت: مردن بەهۆی برسێتییەوە.

لەو کاتەدا گۆنەی هێشتا لە زیندان بوو و دوای ئەوە دووبارە دوور خرایەوە، ئەمجارەیان ڕەوانەی "کۆنیا" کرا. لەوێدا چاوی بە هەندێک کورد دەکەوێت. بەناوبانگترینیان مچەی کوردە. لە سێبەری ئەوەوە سیناریۆی خۆی دەنووسێت و چیرۆک و داستانی کوردی لە کۆمەڵگەکەیانەوە فێر دەبێت.

بەڵام نووسەربوون زۆر سەرنجی ڕاناکێشێت و دەیەوێت جارێکی تر بچێتە نێو جیهانی بێڕەنگی سینەماوە، چونکە ئەویش دەزانێت کە تەنیا لە سایەی فیلمەوە دەتوانێت بگاتە هەموو کەسێک. لە ساڵانی ١٩٦٤-١٩٦٧دا ٦٠ فیلمی دروست کردووە و ڕۆڵی سەرەکیی لە زۆرێکیاندا بینیوە. ئێستا هەمووان دەیناسن، دەبێتە پاشای گەل.

ڕۆژێک لە سێتی فیلمەکەیدا جەندرمەکان دێن و دەستی دەگرن و دەیبەنە سوپا. بۆ هەر دوو ساڵی خزمەتکردنی سەربازی دەڵێت: "دوو ساڵم لێ دزرا". لە سەربازیدا ناوەستێت، هەر جارێک دەرفەتی بۆ ڕەخساوە دەچێت بۆ وێنەگرتنی فیلمەکانی و زیاتر و زیاتر "سیاسی" دەبێت. لە سەرەتای ژیانی هونەریدا چەندین فیلمی بۆ پارە دروست کرد بۆ ئەوەی بیرۆکەکانی بەدی بهێنێت.

هێواش هێواش لە ئامانجەکەی نزیک دەبێتەوە، یەکەم فیلم کە بە ڕوونی کوردبوونی خۆیمان پیشان دەدات، "سەییتخان"ە. سەییتخان شاخێکە دژی دەوڵەت و ئاغاکانی ناوچەکە کە ستەمیان لێ دەکەن. لە سەرهەڵدانی ئاگریدا دژی دەوڵەت شەڕ دەکات، قاچاخچییە و دواجار دەربەدەر دەکرێت. ئەمە یەکێکە لە یەکەمین فیلمەکانی گۆنەی کە بە فیلمی "سیاسی" دەستی پێ کردووە.

پێش ئەوەی فیلمی هیوا دروست بکات، ١٣ فیلمی دیکەی دروست کردووە و ئێستا ناوەکەی نەتەنیا لە تورکیا و کوردستان بەڵکوو لە هەموو شوێنێک بڵاو دەبێتەوە. ئیتر باسی ئەوە ناکەم فیلمەکەی قەدەغە کراوە و سانسۆر کراوە. دەتوانین بڵێین؛ فیلمەکانیشی دەربەدەر دەکرێن. هاوڕێیەکی، فیلمەکەی بە قاچاخ دەگوازێتەوە سنوور و دەچێتە شاری کان لە فەرەنسا. لەوێ هیچ خەڵاتێک بەدەست ناهێنێت (چونکە بە شێوەیەکی نایاسایی هاتووە) بەڵام لە چەند شوێنێکی تر نمایش دەکرێت و خەڵات وەردەگرێت.

فیلمێکی بە ناوی "بابا" خەڵاتی سەرەکیی Altin Kozaی بەدەست هێنا. خەڵاتی باشترین ئەکتەری لێ وەردەگرن و دەیدەن بە Cuneyt Arkin ی تورک.

بەهۆی ڕۆژانی ڕابردووی، دەیەوێت فیلمێک لە ئەدەنە دروست بکات. ڕۆژێک دوای کارکردن لەگەڵ هەندێک لە هاوڕێیانی دەچنە کازینۆیەک بۆ ئاهەنگگێڕان. بەرپرسێکی دەوڵەت کە دەیەوێت دەسەڵاتی باڵادەستی خۆی نیشان بدات، دەچێتە ژوورەوە و دەبینێت کە هەموو شوێنێک بەهۆی گۆنەی و لایەنگرانییەوە پڕ بووە. دەڵێت ئەوە کێیە؟ و کێشە و مشتومڕ دروست دەکات. گڵۆپەکان دەکوژێننەوە و تەقەی دەمانچە بەرز دەبێتەوە، کەس نازانێت لەو مشتومڕەدا چی ڕوو دەدات. ڕۆژی دواتر سەربازانی دەوڵەت دێن بۆ گرتنی یڵماز گۆنەی و دەیبەنە زیندان. ساڵی ١٩٧٤ ئیتر گۆنەی ناوبانگێکی زۆری هەیە. هەرچەندە زاواکەی دەڵێت: "من ئەو بەرپرسم کوشتووە"، بەڵام گۆنەی سزای ١٨ ساڵ زیندانی بەسەردا دەسەپێنرێت.

گۆنەی بەردەوامە لە دروستکردنی فیلمەکانی، هەرچەندە لە زیندانەکاندا ڕووبەڕووی سەدان کێشە دەبێتەوە. فیلمی کەری (Sürü) لە زیندانی سەلیمییە ئامادە دەکات و "زەکی ئۆکتەن" بەرهەمی دەهێنێت. شەڕی خێڵەکان بابەتی سەرەکییە. گۆنەی بەم فیلمە چەندین خەڵاتی بەدەست هێنا.

لە زیندانیشدا گۆڤارێک بە ناوی گۆنەی بڵاو دەکاتەوە و نووسینە فیکرییەکانی لەوێ بڵاو دەکاتەوە. ئەم شتە زیاتر سەرنجی سەردەستان ڕادەکێشێت کە دوای ماوەیەک دۆسییەی تری بۆ دەکەنەوە. ئێستا تێدەگات کە هیچ ڕێگەیەکی دەربازبوونی نییە جگە لە ڕاکردن. لە ساڵی ١٩٨٠دا کودەتایەکی سەربازی ڕوویدا و دۆخەکە سەختتر بوو. ساڵێک دوای کودەتاکە لە زیندان هەڵدێت و دەچێتە فەرەنسا.

چیرۆکی دەربەدەریی ئەو لە فەرەنسا بەردەوامە. فیلمەکەی دوای ئەم سەفەرە سەختە بریتییە لە ڕێ (Yol). سیناریۆی فیلمەکە لەلایەن گۆنەیەوە نووسراوە، دەرهێنەرەکەی "شەریف گۆرەن"ە کە لەسەر داوای گۆنەی لە زیندان بووە بە دەرهێنەر. فیلمەکە باس لە چەند زیندانییەکی زیندانی ئیمراڵی دەکات. زیندانییانی زیندانەکان چەند مانگێک چاوەڕێی مۆڵەتدان بۆ سەردانی کەسە نزیکەکانیانن.

ئەم فیلمەی ئەویش قەدەغە کراوە و جارێکی تر بە ڕێگای نایاسایی دەچێتە فێستیڤاڵەکان. سەرکەوتووترین فیلمە لە فێستیڤاڵی کان. ئێستا بەم فیلمە لە هەموو جیهان ناسراوە.

لە ساڵی ٢٠١٨دا، پۆستەری ئەم فیلمەم لە شەقامەکانی توونس بینی:

فیلمەکە دوای ١٢ ساڵ، لە ساڵی ١٩٩٩ لە تورکیا نمایش کرا. بەڵام بە شێوەیەکی سانسۆرکراو؛ دەقی کوردستان کە لە فیلمەکەدا بە لای ڕحادا تێدەپەڕێت، بڕاوە.

دوافیلمی، دیوارە. فیلمەکە لە فەرەنسا لە کڵێسایەکی کۆن فیلمبەرداری کراوە کە جێگەی زیندانەکانی تورکیای گرتەوە. تەوەری فیلمەکە سەرهەڵدانی منداڵانە. ئەم فیلمە بۆ گۆنەی زۆر مانادارە کە گوتی: "ژیانم لە زیندانەکاندا وەک ژەهر بوو و تا ئەم شتەم لە جەستەم فڕێ نەدایە دەرەوە، ئارامم نەدەبووەوە." لە ڕاستیدا بەم فیلمە ژەهرەکەی لە جەستەی دەرهێنا و ئارام بووەوە.

گۆنەی لە ساڵی ١٩٨٣دا هاووڵاتیبوونی تورکیەی لێ ئەستێندرایەوە. ساڵی ١٩٨٤ دوای دامەزراندنی ئەنستیتۆی کوردیی پاریس، لە نەورۆزی پاریس گوتارێکی پێشکەش کرد و گوتی: بژی کوردستان!

ساڵی ١٩٨٤ بەهۆی نەخۆشیی شێرپەنجە کۆچی دوایی کرد. تەرمەکەی لە گۆڕستانی پیرلاشێز بە خاک سپێردراوە.

بۆ سەرچاوە و خوێندنەوەی زیاتر:

1 - Cezalı Delikanlı, Sedat Ulugana, Weşanên Do, 2012

2 - Halkın Sanatçısı Halkın Savaşçısı Yilmaz Güney, H. Yeşil, Dönüşüm Yayınları, 2000

3 - Yılmaz Güney, Ahmet Kahraman, Çiviyazıları,1999

4 - İnsan, Militan ve Sanatçı Yılmaz Güney, Yılmaz Güney, Güney Filimcilik, 1999

5 - Bütün Filmleriyle Yılmaz Güney, Agah Özgüç, Agora Kitaplığı, 2005

6 - Kürt Sineması: Yurtsuzluk, Sınır ve Ölüm, Der. Mizgîn Müjde Arslan, Agora Kitaplığı, 2009

7 - Kürt Yönüyle Yılmaz Güney, Mahmut Baksi, Weşanên Lîs, 2021