شاعیری دیاری کرماشان، "عەلی ئەشرەف نەوبەتی" ناسراو بە "پەڕتەو کرماشانی"، مانگی نۆی ساڵی 1931 لە کرماشان لەدایکبووە. باپیری باوکی پەرتەو کرماشانی، لە بنەڕەتدا لە لوڕەکانی بەختیاری بووە کە لە ساڵی 1833 لە سەردەمی بەهرام میرزای قاجاردا ناچاردەکرێن کۆچ بکەن بۆ کرماشان و لەوێ نیشتەجێ بن.
کۆکراوەی شیعرەکانی پەرتەو کرماشانی لە ساڵی 1998دا لە ژێر ناوی "کوچە باغیها" بە هەوڵی محەمەد عەلی سوڵتانی بڵاوکرایەوە و تاکوو ئێستاش چەندین جار چاپ کراوەتەوە.
زۆر وتار و لێکۆڵینەوەی ئەکادیمیی لەسەر شیعرەکانی پەرتەو کرماشانی نووسراوە و لە بواری نووسینی غەزەلدا دوای شامی کرماشانی، پێشەنگی شاعیرانی باشووری رۆژهەڵاتی کوردستانە و بەشێکی شیعرەکانی لەلایەن گۆرانبێژانی ناودارەوە ئاوازیان بۆ دانراوە و بە گۆرانی گوتراون.
ئەو شاعیرە کوردە، کۆمەڵێک بەرهەمی بەپێزی بە زمانەکانی کوردی و فارسی هەیە و جگە لە شیعرەکانی، کەسایەتیی خۆی زۆر بووەتە جێگای سەرنجی خەڵکی کرماشان و ناوچەکانی کوردستان بەگشتی و خۆشەویستییەکی تایبەتی لە دڵی خەڵکی کوردستاندا هەبووە.
پەرتەو لە باپیری دایکیەوە فێری زمانی کوردی دەبێت و وەک خۆی پێشتر باسی کردووە، باپیری هاندەرێکی سەرەکیی ناوبراودا دەبێت بۆ چوونە ناو بواری ئەدەب و زمانی کوردی.
محەممەد موەفەقی شاعیر و ڕەخنەگری ئەدەبی لە گفتوگۆیەکدا بۆ دەنگی ئەمەریکا لەبارەی پێگە و کاریگەریی بەرهەمەکانی پەرتەو کرماشانییەوە دەڵێت: شیعرەکانی ئەم شاعیرە بە زمانی دایکی جۆرێک بەرەنگاری بووە دژ بە سیاسەتی توانەوەی کولتوور و زمانی کوردی لەلایەن دەسەڵاتدارانی سەردەمەوە.
کاراکتێر دیزاینێر: هێمن قارەمانی
زۆربەی بەرهەمەکانی پەرتەو کرماشانی لە شێوە و فۆرمی غەزەلە و زۆر کەس بە سەعدیی هاوچەرخ وەسفی دەکەن. محەمەد موەفەقی دەڵێت تایبەتمەندیی غەزەلەکانی پەرتەو لەوەدایە کە جیا لە بابەتی خۆشەویستی، کۆمەڵێک بابەتی کۆمەڵایەتیشی لەناو شیعرەکانیدا ورووژاندووە.
وەک ڕێزگرتنێک لەم شاعیرە دیارەی کرماشان، بە پاڵپشتیی کۆمەڵێک لە چالاکان و ئەدبدۆستانی کرماشانی، لە ساڵی2014وە، رۆژی 18ی مانگی پێنجی هەموو ساڵێک، وەک ڕۆژی ئەو شاعیرە لە کرماشان دەستنیشان کراوە و یادی خۆی و بەرهەمەکانی دەکرێتەوە.
پەڕتەو لە تەمەنی 91 ساڵیدا لە ڕێکەوتی 25/1/2022 لە کرماشان سەری نایەوە و لە ڕێوڕەسمێکدا و بە بەشداریی هۆگرانی ئەدەب و شیعر و زمانی کوردی تەرمی ئەم شاعیرە لە گۆڕستانی "باغی فیردەوس"ی کرماشان بەخاک سپێردرا.
یەکێک لە شیعرە بەناوبانگەکانی ئەم شاعیرە، شیعری ئەرمنییە کە لەلایەن چەند کەسێکەوە وەک گۆرانی گوتراوەتەوە. ئەم شیعرە کە نموونەی بەرچاو لە شیعرەکانی مامۆستا پەرتەوە، بەم شێوەی خوارەاەیە:
ئەرمەنی
ئــــــــــــــاواره‌گه‌ی بێچاره‌گـــــه‌ی بێخانمانم ئه‌رمه‌نی
مـــــاڵت نییه‌زانم ها له کوو، ڕووح و ڕه‌وانم ئه‌رمه‌نی
شیـــــــــرین‌زوانم ئه‌رمه‌نی، ده‌ردت وه گیانم ئه‌رمه‌نی
ترسم وه‌گه‌ردم تا نه‌که‌ی، بویشی بچوو، ده‌ر وا نه‌که‌ی
ئــــــه‌مجا م دی دێـــــــوانه‌گه‌ی ئاگر وه‌گیانم ئه‌رمه‌نی
تۆ باو مــــــــــوسه‌ڵمانی بکه، له‌ی گه‌وره مێمانی بکه
هه‌رچـــــی ک خوه‌ت زانی بکه، من ناتەوانم ئه‌رمه‌نی
بێخـــــود ئه‌ڕا ترسی؟ خوه‌مم، قورسەده‌مم، خاترجه‌مم
مانگه‌شـــه‌وه، سایه‌ی خوه‌مه ها شان وه شانم ئه‌رمه‌نی
نەوش ئه‌وقـــــــه‌ره چشتی نییه، ده‌ر وا که بارم که‌فتیه
هه‌ر یه‌ی چکــه نه‌زری بکه، ته‌ر بوو زوانم ئه‌رمه‌نی
ئه‌ر یه‌ی که‌سی له دشمه‌نی، پرسی یه له کووره سه‌نی
وه گیــــــــان هــــه‌رچی کافره ئویشم نیه‌زانم ئه‌رمه‌نی
لــــــــه خوســـــه ئاگر گردمه، ڕێ ماڵتان گوم کردمه
ئـــــــه‌ر مردمیشــــــم مردمه، مشتی سوخانم ئه‌رمه‌نی
پشتــــــــــم له بار ده‌رد و خه‌م، شکیا نیه‌زانم چه بکه‌م
ده‌ردم یه‌ســــــــه لــــــه مــاڵ خوه‌م بێخانمانم ئه‌رمه‌نی
ڕووژ و شـــه‌وم جوور یه‌که، ده‌ر وا که نه‌ومیدم نه‌که
ئــــــــاخر وه ناشــــه‌ڕ تازه م جاڵ و جووانم ئه‌رمه‌نی
ده‌ر وا کــــه زۊتر «په‌رته‌و»ه، مێمانه‌گه‌ی ئاخرشه‌وه
یـــــــەی شووشە له‌و به‌دمه‌سه‌وه پڕ که بزانم ئه‌رمه‌نی
