ئێلان محەممەد
نووسەر و ڕۆماننووسی کورد، "عەرەبی شەمۆ" یان "عەرەب شامیلۆڤ" کە بە باوکی ڕۆمانی کوردیش ناو دەبرێت، بە گوتەی زۆربەی لێکۆڵەران، یەکەم ڕۆمانی کوردیی بە ناوی "شڤانێ کورمانجا" (شوانی کورمانجەکان) نووسیوە و چاپی کردووە. بۆیە "شوانی کورمانجەکان" وەک یەکەم ڕۆمانی کوردی لە مێژووی ئەدەبی کوردیدا ناسراوە.
ئەم ڕۆمانە بە ئەلفبێی لاتینیی مارۆگوولۆڤ - کە ساڵی ١٩٢٩ لەلایەن "ئیساحاک مارۆگوولۆڤ و عەرەبی شەمۆ" ئامادە کرابوو - لە ساڵی ١٩٣٥ لەلایەن دەزگای چاپ و پەخشی حکوومەتی ڕەوانەوە چاپ کراوە.
"شوانی کورمانجەکان" پاشان وەرگێڕدرایە سەر زمانی ڕووسی. "بازیل نیکیتین" لە ساڵی ١٩٤٦دا ئەم کتێبەی لە ڕووسییەوە وەرگێڕاوە بۆ سەر زمانی فەڕەنسی و "نوورەدین زازا"ش لە ساڵی ١٩٤٧دا لە فەڕەنسییەوە وەریگێڕاوە بۆ سەر کورمانجی. لە ئەنجامی وەرگێڕانەکەدا ناوی کتێبەکە دەبێتە "شڤانێ کورد". ڕۆمانەکە لە مانگی ئایاری ساڵی ٢٠٠٩ لەژێر ناوی ڕەسەنی خۆی، "شڤانێ کورمانجا"، وەک ٧٥هەمین کتێبی چاپخانەی "لیسێ" و وەک بیست و یەکەمین کتێبی کتێبخانەی "ئەحمەدی خانی" چاپ کرا. کتێبەکە لەلایەن نووسەر، وەرگێڕ و زمانناسی کورد، "مستەفا ئایدۆغان"ەوە ئامادە کراوە. لە پێشەکیی "مستەفا ئایدۆغان"دا زۆر لایەنی کتێبەکە و عەرەبی شەمۆ دەکەونە بەرچاو. ناوبراو لە پێشەکییە درێژەکەیدا باس لە ئەزموون و بەسەرهاتی ئەم بەرهەمە دەکات.
كتێبه‌كه باس لە یادەوەرییەکانی نووسەر لە سەردەمی منداڵی و گەنجیی خۆی و کوردانی کۆچەری قەفقاز دەکات. عەرەبی شەمۆ سەختییەکانی ژیانی خۆی و گەلەکەی بە شێوەی نووسراو نیشان داوە. سەرەتا پێویستە بڵێین ئەم بەرهەمە، ئەو سەردەمە ڕوون دەکاتەوە.
عەرەبی شەمۆ لە دەوری یادەوەرییەکانی سەردەمی منداڵی و لاوێتیی خۆیدا، دۆخی کۆمەڵایەتیی کوردانی قەفقاز بە ڕوونی و شارەزایانە نیشان دەدات و وەک تابلۆیەکی ڕەنگاوڕەنگی دەستی کچێکی جوانی کورد، پێشکەشی خوێنەرانی دەکات. نووسەر لە دوابەشەکانی ڕۆمانەکەیدا باس لە ڕووداوەکانی شۆڕشی گەورەی ١٧ و شەڕی ناوخۆ دەکات.
لە ڕۆمانەکەدا خوێنەران شاهیدی شەڕی ئەو سەردەمەن. ڕۆمانەکە ناڕەحەتی و کێشەکانی نێو کۆمەڵگە، شەڕی دەسەڵاتداران و کۆمەڵگەمان پیشان دەدات. شەڕی جیهانی ساڵی ١٩١٤ دەستی پێ کرد و لقێکیشی لەسەر سنووری نێوان عوسمانییەکان و ڕووسەکان ڕوویدا. هەروەها ڕۆمانەکە باس لە سەختی و دژواریی پاراستنی دەستکەوتەکانی دوای شۆڕش دەکات و بە سەرکەوتوویی وێنەکانی ئەو سەردەمە نیشان دەدات. هەروەها نووسەری کتێبی "شڤانێ کورمانجا"، دەمانخاتە ژێر کاریگەریی ئەو شەڕە و ئەزموونەکانییەوە.
مرۆڤ دەتوانێت بڵێت، عەرەبی شەمۆ شتێکی وەک یادەوەری نووسیوە. بەشێکی باشی ڕۆمانەکە باس لە نەریت و فۆلکلۆر و داب و نەریتی کوردواری دەکات. هەروەها لە ڕۆمانەکەدا باس لەو هەلومەرجە سەختانە دەکات کە لەگەڵ کاری شوانکاری و کشتوکاڵدا ڕووبەڕووی بووەتەوە.
"لە ماڵدا نەوێنەکەمان لە کا بوو. لەسەر زەویمان ڕادەخست و 'بەسیر'ێکمان لەسەر دادەنا کە لە گیای نەرم دروست کرابوو، باڵجەکانیشمان لەم گیایە بوو. شتی زۆریشمان بەسەر خۆماندا دەدا. ئێمە منداڵان کە دەخەوتین، لەنێوانماندا شەڕی زۆر ڕووی دەدا. هەریەکەمان دەیویست لە ناوەڕاستدا بخەوێت، چونکە گەرمتر بوو. بەو پێیەی من بچووکترین بووم، زۆرجار ئەو شوێنە خۆشەیان بۆ من بەجێ دەهێڵا."
نووسەر زیاتر پێکهاتەی ڕۆمانەکەی لەسەر دوو شت بنیات ناوە، یان وێنە و وەسفێکی یادگاری یان لەسەر گێڕانەوەی ڕووداوێک و گێڕانەوەکە زیاتر لەسەر سەرنجی خۆیەتی. بەڵام پێدەچێت عەرەبی شەمۆ زیاتر سەرنجی لەسەر ڕووداوەکان بووبێت. ئازارەکانی لە چۆنیەتیی گێڕانەوەی ڕووداوەکان زیاترە. واتە ڕۆمانەکە لەسەر بنەمایەکی کۆمەڵایەتی دامەزراوە.
بە تایبەت کاتێک باسی گوند، مەزرا و شاخ دەکات، وا لە خوێنەر دەکات کە خۆی لەو شوێنانەدا ببینێتەوە و هەست بە شێوە، ڕەنگ، بۆن و تینیان بکات.
سەرچاوە:
گۆڤاری "و"، بابەت لەسەر عەرەبی شەمۆ و شڤانێ کورمانجا
