شیعرەکانی هێدی بۆ نەورۆز و بەهار

نەورۆز

جێژنی کۆن و ساڵی تازەی کوردەواری هاتەوە

هاتەوە ئاگری خەباتی ئەو گەلە خۆش کاتەوە

 

هاتەوە جوانتر لە جاران جێژنی کاوەی قارەمان

شوێنەواری میدیا باپیرە گەورەی کوردەکان

 

هاتەوە بگرێتە باوەش کوردەواری سەرلەبەر

هاتەوە نەورۆز و بۆ زستانە ئیتر چارەسەر

 

جێژنی نەورۆزە وەتەن وا کاتی پیرۆزبایی‌‌یە

جێژنی لاو و کیژ و کاڵی تۆیە ڕۆژی شایی‌یە

 

هەر هەڵاڵەی زەردە بۆنی دێ لە ڕێگەی دوورەوە

هەر چڵوکی دارە زەردەی دێ بە خونچەی سوورەوە

 

ئەو گوڵاڵە ئاڵ و سوورە بولبولی سەر خۆش دەکا

چەپڵە ڕێزانێ لە زستان و قەلی ڕووڕەش دەکا

 

تا شنەی "هێدی" بەیان هات و هەناسەی کردەوە

بەفری لاپاڵ و ترۆپکی شاخەکانی بردەوە

 

زێوی ئاونگ بۆتە ملوانکەی ملی گیابەند و خاو

هەر تروسکەی دێ و دەلەرزێ بای لەسەر بێ یا هەتاو

 

بەرگی زستانی لەبەر خۆی داڕنی ئەوڕۆ زەوی

نزم و بەرز و شیو و دۆڵ و ڕژد و هەوراز و نەوی

 

تا لە نەورۆزدا خەڵاتی ساڵی تازە وەرگرێ

ژەنگی داماوی‌و هەژاری و مەینەتی خۆی لابەرێ

 

پەرچەمی شۆڕش خەڵاتی ئێمەیە هێناوی‌یە

پەرچەمێک بۆ ناحەزی ئەو خاکە چقڵی چاوی‌یە

 

پەرچەمێک تا تۆ بڵێی ڕەنگین و بەرز و ڕێک و پێک

پەرچەمێکی وا کە قوربانی نەبێ شەرمە گەلێک

 

چەرم و داری کاوەیە دەستی سروشت گێڕاوی‌یە

بەیرەقی پاراستنی ئەو خاکەیە هەر ماوی‌یە

 

رەنگی سووری بیرەوەری‌یە بۆ شەهیدانی وەتەن

چاوی هیوایان لە هاوڕێ‌یانە تانەی لێ دەدەن

 

هەوڵ و تێکۆشانی ڕابردوو وەبیر دێنێتەوە

"خوێنی شێخ مەحمودە" لەو سەر دارە دەزروقێتەوە

 

من بەلێنت پێ‌ئەدەم ئەوڕۆ لە دەنگی کوردەوە

ئەو کوڕەی زنجیری یەخسیری لەئەستۆ کردەوە

 

دڵ کە ڕۆژ و شەو دەسوتێ ئاگری تۆی تێ‌بەربووە

بۆیە پیاوانە لەگەڵتا مەرجی خوێنی بەستووە

 

باسی خوێنی پاکی تۆیە و شۆڕشی ڕزگاری‌یە

یان بە سەربەستی ژیان، یا مردنی یەکجاری‌یە

 

گەر تۆ ئەوڕۆ نی لەنێومانا کوڕی دڵسۆزی تۆ

هەڵگری ئاڵای خەبات و و شۆڕشی پیرۆزی تۆ

 

قارەمانی کوردی ئازا ماوە کاوەی بارزان

ئەو کوڕە کوردەی بناغەی دوژمنی تۆی هەڵوەشان

 

دڵنیا بە جێژنە پیرۆزەی دوای نەورۆزی من

جێژنی ئازادی گەلە و سەرکەوتنی پیرۆزی من

...............

بەهار

بەزەیی دێ به هەتیو هەوری بەهار

رێژنه بارانێ دەڕژێته خوار

 

شین دەکا بەرز و پەسارو داوێن

هەڵدەدەن تووله نەمام و لاوێن

 

قەتره ئاونگی گەڵای کشت‌وکاڵ

رون ئەبن هەروەکو چاوی قرژاڵ

 

مێگەلی تێر و تەسەل لێر و لەوێ

دێن و شاڵاو دەبەنه بەرده خوێ

 

گەوره ساڵ گۆشتن و پۆشتەو بەبەزن

تازەزاو گۆچ دەگرن هەڵدەبەزن

 

دەبنه دەستاڕو پنەی پان و بەرین

دوگی ئەستێورو سینگی پارین

 

زوو له دەشتێ لەوەڕ ئەکرێن بۆژە

ران ئیتر ڕووی له قەد و بەر ڕۆژە

 

رێ له ڕادان دەگرێ بەر له شەوێن

شوانی ماندوو که گرێی دا دەسبێن

 

قەره هەر داسی کوڕو کاش دەسوێ

حەز دەکا شینکه لەسەر بەرد بڕوێ

 

خۆش دەکا دو سەره ڕێی هاتوچۆ

ئاوی باران له قەفی گەنم و جۆ

 

حەوشی کۆشک له گوڵی دەس چێن پڕ

فڕی داوێنه گوڵی ڕژدو چڕ

 

کورته باڵایه وەنەوشه مۆنە

چ دەزانێ سەری بیزا چۆنە

 

لای‌لایی شەوه خرمەی باران

بەستەیه بۆ دڵی شەو بێداران

 

خوس دەبا گەر نەوی‌یه گەر بەرزە

دەزەلێن شێو و بەیار دووەرزە

 

کەچی لافاو وەکو دەستی زۆردار

دێ و لەبن هەڵدەکەنێ کۆخی هەژار

 

تا وەخۆ دێتەوه چاو هەڵدێنێ

خانوه قورماویه کەشی نامێنێ

 

ئاوی سێڵاوێ دەنیشێ کەم کەم

وەره بڕوانه دەبینی ئەو دەم

 

چی به بارانی پەڵەی دێراوە

وەکو برژانگی هەتیو تێر ئاوە

............

بەهاری کوردستان

 

چەند له خونچەی بەر بەیانی جوانه زەرده و پێکەنین

بۆ نەمامی بەژنی تۆ سەد هێنده چۆپی و هەڵپەڕین

 

دیمەنی شیرین و کوڵمی سورو بەژنی ڕێک و پێک

کەس تەماشای تۆی نەکرد وەک من که نەیگوت ئافەرین

 

گوێت لەمن بگره گوڵم، تاکو به کوردی پێت بڵێم

باسی کوردستانی گەوره یان بەهەشتی سەر زەمین

 

لەشکری بای وەعده هات و تەپڵی شادی گرته دەس

نایه بەر پێ شاخ و هەردو کەویه بەفری هەڵدڕین

 

ئاوه چۆڕەی کەوته بن بەفری نواڵه و شیوو دۆڵ

تک تکەی دەڕژێت و دەتروسکێ وەکو دوڕڕی سەمین

 

خاکەلێوه هات به ئاڵای دەوڵەتی نەورۆزەوە

دای‌کوتا پەرچەم لەسەر کوێستانێ وێنەی فاتحین

 

کوێر و کەڕ سەرسامن ئەو دەڕوانێ ئەو گوێ هەڵ دەخا

یان شریخەی هەوره یان بەرقی بریسکه و تێک خوڕین

 

هەوری پۆل پۆل و گەواڵی دان بەسەر یەکدا شەماڵ

جێگه تەنگ بوو، پێکی دادان پێچەوانه و ڕاستەقین

 

خۆرنشین دەیدا بەسەر خۆی‌دا، که بۆ ڕۆژ هەڵ نەهات؟

رۆژهەڵات دەیدا به ئەژنۆی‌دا لەتاوی خۆرنشین

 

دای ڕژاند باران به خاکی کوردەواری‌دا چلۆن

هەروەکو فرمێسکەکانی من له دووری تۆ گرین

 

چیمەنی کردۆته پای ئەندازی بوکی سەرچڵووک

شەونمی کردۆته گوارەی گوێی گوڵاڵەی سوور و شین

 

بولبولی مەست هەڵوەدای یاقوتی ناو پیرۆزەیە

دەردەداری عیشقه کەنگێ سەر دەنێته سەر سەرین

 

چۆن بنوسم من که چۆن شللێر و بەیبون لێک دران؟

چۆنی تاریف کەم کە چۆن مەندوک و بیزا تێک‌ بەزین؟

 

تووله ڕێواسی سەری هەڵدا دڕی پەردەی حەیا

ناسک و تورت و سپی وەک قۆڵی یاری نازەنین

 

بانەمەڕ هات و هەواری بۆ نشیمەن هەڵبژارد

وەک لەسەر تەختی زومەڕڕەد دابنێی سوڵتانی چین

 

بۆ بەخێر هێنانی میوانی بەڕێزی هەردو بۆ

چاوەڕێ وێستاوه داوێن پڕ له لالەی عەنبەرین

 

راپەڕی قومری سەری خونچەی پساندو خستیه پێی

وەک که شێوەی کوردەکانه گاوو گەردون سەر بڕین

 

بای شنه بۆ پێشوازی نەرم و هێدی کەوته ڕێ

زێڕوەشانی کرد سکەی بێ‌نەخشی پەلکی یاسەمین

 

خێڵ ئەوه بارگه و بنەی هەڵبەست و گەورەی قافڵە

کاروانی بەرده سەرچاوەی ژیان و دابەزین

 

وەک قەڵای ئەو عێله بێ سەرهۆزی سەنگین و گران

چادری هەڵداوە نۆ ئەستوونەک و سێ‌لا بەرین

 

لاوی شۆخ و شەنگه سەرگەرمی جلیت و تەقڵەیە

بێریه باسکی هەڵدەکا دەڕوا به قاقای پێکەنین

 

لایه کاڕەی مێگەلی پاراوو نرکەی شەک بەران

لای تری حیلەی کەحێلی تۆسن و ئەسپی بەزین

 

زەمزەمەی جووتێرە، دەنگی لاوکە، گۆڕانی‌یە

هەڵ‌پەڕینە، داوەتە، شەکوایە، ئێخه دادڕین

 

شوانه بلوێری وەناڵین خستوە، بەیتی کۆن دەکا

کاکه مەم خۆی وای نەزانیوه هەواڵی خاتوزین

 

گەرچی شیرینه بەسەرهاتی سیامەندیش دەڵێ:

هەر له پێناوی وەتەن سەر بەرز ئەکا هەڵ ئاوەسین

 

یانی ئەو خاکه گەڵێک لاوی له دەس داون بەڵام

حەیفه بۆ غەیری شەهیدانی وەتەن گریان و شین

 

تا به چاوی خۆت ببینی هەرچی ئەوڕۆ لێی دوام

دەستی من بگره وەره ئەی خۆشەویستم بابچین

 

ناتەوێ کۆشکی بڵێندو، بورج و قەسره و سەرسەرا

ئەستەڕ و قەندیل و سامڕەند و سپی ڕێزت کەدین

 

زۆری پێ‌ناچێ که ئەمن و تۆ به کوێری دوژمنان

پێکەوه سەربەست و ئازاد هەر لەناو گوڵدا دەژین

 

دەستی یەک دەگرین و وێکڕا سەیری کوردستان دەکەین

ئێمه کۆیلەی کوردەکانین وەک سیامەند نامرین

 

هێندی من دیتم له ڕابردووی ژیانم سوێر و تاڵ

هەر به ڕزگاری وڵاتم دەکرێ ساڕێژی برین

 

لەو بەهاره خۆشەدا، لەو شادی‌یه پیرۆزەدا

پێشکەشی بەژنی جوانی تۆ سڵاوی ئاگرین

 

 

 

 

 

KURDŞOP
1389 بینین

خوێندنەوەیەکی کورت بۆ کتێبی "چرووسکەک ژ بەرخوەدانیا کۆبانیێ"

ڕەنگدانەوەی "نەورۆز" لە ئەدەبی کوردیدا – بەشی کۆتایی

زۆرینەی نووسەران و شاعیرانی کوردستان، لە شیعر و دەقەکانیاندا بە شێوازی جۆراوجۆر باسی نەورۆزیان کردووە کە لەبەر نەبوونی مەجال تەنیا ئاماژەمان بە چەند شاعیر و چەند نموونە شیعر کرد. پێم خۆشە لە کۆتاییشدا ئاماژە بەوە بکەم کە شاعیران "موخلیس، عەونی، هەژار، زاری، عەلی حەسەنیانی، ژیلا حسەینی، محەممەد ساڵح دیلان، ئەسیری، ناسر ئاغابرا، جەلال مەلەکشا، شێرکۆ بێکەس و عەبدوڵڵا پەشێو و..." لە چەندین شیعریاندا باسی "نەورۆز"یان کردووە و لەسەر کوردستانیبوونی نەورۆز جەختیان کردووەتەوە.

مەلای "جزیری" دەنگی هەڵبەستی کوردییە

مەلای جزیری لێدانی دڵ و هەستەکانە لە شیعری کلاسیکدا. مەلای جزیری ساڵی ١٥٦٥ لە جزیری بۆتان لەدایک بووە. ناوی "ئەحمەد"ە و لە شیعردا نازناوی "نیشانی، مەلێ و مەلا"یە و لە سەدەی ١٧دا ژیاوە. مەلا ئەحمەد جزیری لەسەر دەستی باوکی (شێخ محەممەد) دەستی بە خوێندن کردووە و لە مەدرەسەی "هەکاری و عیمادی" درێژەی بە خوێندن داوە.

ڕەنگدانەوەی "نەورۆز" لە ئەدەبی کوردیدا – بەشی دووەم

لەم بەشەشدا ڕەنگدانەوەی زیاتری "نەورۆز" لە شیعر و دەقی کوردیدا دەخەینەڕوو. هەروەها پێویستە ئاماژەش بەوە بکەم کە وێڕای ئەوەی لەم وتارەدا ڕەنگدانەوەی "نەورۆز" لە ئەدەبی کوردیدا دەبینین، ئاوڕێکیش لە شاعیران و نووسەرانمان دەدەینەوە کە بەداخەوە ناوی هەندێکیان بە فەرامۆشی سپێردراون.

ڕەنگدانەوەی "نەورۆز" لە ئەدەبی کوردیدا – بەشی یەکەم

نەورۆز وەکوو جەژنی نوێبوونەوە و ئازادی، لە ئەدەبی کوردیدا و لەلای شاعیران و نووسەرانی کورد، هەمیشە جێی بایەخ و تێڕامان بووە. شاعیران و نووسەرانی کورد وەکوو دیوێکی جوانی و دەرچەیەکی ئازادی و هێمای ڕزگاریی نەتەوەیی، نەورۆزیان لەنێو شیعر و دەقەکەیاندا بەکار هێناوە. ئەم بابەتەش دەگەڕێتەوە بۆ گرێدراویی حاشاهەڵنەگری کورد و کوردستان بە نەورۆزەوە

هەندێک ڕەخنەی پەداگۆژیک لەسەر چیرۆکی منداڵان – بەشی سێیەم

ڕەخنەی پەداگۆژیک لە بواری پەروەردە لەسەر چیرۆکی منداڵان؛ هەندێکجار لە چیرۆکی منداڵاندا تووشی ئەو جۆرە وشەیە دەبین کە کاریگەرییان لەسەر مێشکی منداڵان دەبێت و ڕێگەیان پێ دەدات بیرۆکەیەکی خراپ لە مێشکیاندا دروست بکەن. بۆ نموونە دەتوانین لێرەدا سەرنجەکانمان لەسەر چیرۆکی "تیتی و پیرێ، کال و سێڤێ و نیسکۆ" بخەینەڕوو. لە بەشێکی چیرۆکی "تیتی و پیرێ"دا وەها دەڵێت:

هەندێک ڕەخنەی پەداگۆژیک لەسەر چیرۆکی منداڵان – بەشی دووەم

هەندێک ڕەخنەی پەداگۆژیک لەسەر چیرۆکی منداڵان – بەشی یەکەم

لەو کۆمەڵگەیەدا کە ئەمڕۆ تێیدا دەژین، هەرچەندە دەبینین ئەدەبی کوردی لە گەشەکردندایە، بەتایبەتی ئەدەبی منداڵان، بەڵام زۆربەی چیرۆکەکانی منداڵان لایەنی لاوازی زۆریان هەیە کە کاریگەرییان لەسەر دەروونی منداڵان هەیە و دەبنە کێشە.

ئایا دەتهەوێت ئاگاداری دوایین بابەت و هەواڵەکانمان بیت؟
تکایە بڕیار بدە!