کەیهان محەممەدی‌نژاد
بۆ خویندنەوەی بەشی دووهەمی ئەم وتارە لێرە کرتە بکەن
لە بەشی پێشووی ئەم گوتارەدا باسم لە سەرهەڵدان و مێژووی نەورۆزی کوردەواری، نەورۆز و ئایینی میترا و بەسەرهاتی زوحاک و کاوەی ئاسنگەر کرد و چاوپێکەوتنیشم لەگەڵ توێژەران کرد سەبارەت بە چیرۆکی بێ بنەمای زوحاک و کاوەی ئاسنگەر و شانامەی فێردەوسی و چەواشەکاریی مێژوو لەلایەن داگیرکەرانەوە؛ لە درێژەی ئەم نووسینەدا باس لە "گرینگیی نەورۆز لە فۆلکلۆری کوردیدا و کاریگەریی نەورۆز لەسەر پرۆسەی نەتەوەسازی" دەکەین.
گرینگیی نەورۆز لەنێو فۆلکلۆری کوردیدا:
سەرەڕای ئەوەی کە کوردستان لەلایەن وڵاتانی کۆلۆنیالیستەوە داگیر کراوە و تەواوی هەوڵی ئەو وڵاتە داگیرکەرانە بۆ ئاسمیلەکردن و تواندنەوەی گەلی کوردە لە هەموو بوارەکاندا، بەڵام خۆشبەختانە ئەدەبیاتی زارەکیی گەلی کورد نەتوێنراوەتەوە و ئەدەبیاتی زارەکیی گەلی کورد گرینگیی زۆری بە هەموو بۆنە گرینگە کوردییەکان داوە و لە ئەدەبیاتی زارەکیی کورددا، زۆر باسی نەورۆز کراوە و زۆر شاعیر باسی ئەو بۆنەیەیان کردووە؛ تەنانەت لە ئەدەبیاتی نووسراوی کۆنیشدا باسی کراوە و نموونەی ئەمەش چیرۆکی "مەم و زین"ی "ئەحمەدی خانی"یە.
بەشێک لە شیعری "ئەحمەدی خانی" سەبارەت بە نەورۆز:
"رۆژا کو دبوویە ئیدێ نەورۆز
تەئزیم ژ بۆ دەما دلەفرووز
بلجوملە دچوونە دەر ژ مالان
هەتا دگهیشتە پیر و کالان
مەبنی ل وی ئادەتێ موبارەک
شەهری و سپاهیان ب جارەک
باژێر و کەلات و خانی بەردان
تەشبیهێ ب نەژدیان و جەردان
یانی کو دهاتە بورجێ سەرسال
قەت کەس نەدما د مەسکەن و مال"
ئەمڕۆ دەبینین کە لە زۆرێک لە شیعرە کوردییەکاندا باسی نەورۆز کراوە و زۆربەیان پەیوەندییان بە نەورۆز و خۆشەویستییەوە هەیە، بۆ نموونە، ئەویندار بانگی کچە خۆشەویستەکەی دەکات و پێی دەڵێت: "ئەمڕۆ جێژنی نەورۆزە و سەری ساڵی نوێیە، وەرە شادیی خۆمان دەرببڕین و نەورۆزی تۆ پیرۆزە."
هەروەها "بابا تاهیر ئووریان" لە شیعرەکانیدا باسی نەورۆزی کردووە و لە یەکێک لە شیعرەکانیدا دەڵێت: "ڕۆژی گەیشتنی من بە یار، وەک شەوی نەورۆز خۆش و پیرۆزە."
کاریگەریی نەورۆز لەسەر پرۆسەی نەتەوەسازی:
نەورۆز ناسنامەی گەلی کوردە. نەورۆز یەکێکە لە بۆنە سەرەکییەکانی خەبات و شۆڕش و ناسنامەی گەلی کورد. لە کاتی بەڕێوەچوونی جێژنی نەورۆزدا، زۆر هێمای نەتەوەی کورد پارێزراون و گەلی کورد بە شێوەیەکی فۆلکلۆری ئەم جێژنە بەڕێوە دەبەن. بۆیە یەکێک لەو بۆنە دێرینانەی کە وەک شارستانییەتێک هاتووەتە نێو گەلان، نەورۆزە و ئەمەش پێناسەی گەلی کوردە و یەکەمین نەتەوەی خاوەن شارستانییەت نیشان دەدات.
لێکۆڵەر پڕۆفیسۆر "مەولوود ئیبراهیم حەسەن" لەو بارەوە دەڵێت: مێژوو سەلماندوویەتی کە نەورۆز کۆنە و هی کوردەوارییە و لە کوردستانیش سەری هەڵداوە؛ ئەو شوێنەی کە خوداوەندی سۆمەری (دەمۆزی) بۆ ماوەی ٦ مانگ دەچێتە ژێر زەوی و دواتر زیندوو دەبێتەوە، شاری دێرینی "دەرینکویێ"یە لە باکووری کوردستان، کە شارێکی ژێرزەمینییە کە ٨ نهۆم لەژێر زەوییە، کە ئەوە ڕێک لەگەڵ چیرۆکی چوونی "دەمۆز و ئەشتار" بۆ ژێر زەوی دەگونجێت. کەواتە مرۆڤ دەتوانێت ئەم شوێنە دێرینە کە بەتەواوی لەگەڵ چیرۆکی دەمۆزدا دەگونجێت، بکاتە شوێنێکی گرینگی نەورۆزی و لە "شارەدێر"ەوە دەست پێ بکات تا دەگاتە شاری "هەولێر" و لەوێوە بۆ "بێستانسۆر". چونکە ئەم شوێنانە باکگراوندێکی مێژوویییان هەیە و دەتوانین بیانکەینە خاڵ و شوێنێکی گرینگ بۆ نەورۆز بۆ هێنانی خەڵک بۆ ئەو شوێنانە و ئەمەش هەم لە لایەنی نەتەوەیی و هەم لە ڕووی ئابووریی کوردستانەوە، کاریگەرە.
لە ڕاستیدا بۆ ئەوەی ناسنامەی کورد بیەوێت بە باشی خۆی شرۆڤە بکات و خۆی لە ئاستی داگیرکەران کە کوردستانیان داگیر کردووە، وەک ڕاستیی کوردبوون خۆی بسەلمێنێت، هەموو ئەو پیرۆزییانەی کە شرۆڤەی ئەم ناسنامەیە دەکەن، دەبێ بە شێوازێکی زۆر جوان و کاریگەر و بەرفراوان شرۆڤە بکرێن، بۆ ئەوەی لە کاتی خۆیدا پیرۆز بکرێن و نەورۆز یەکێکە لەو ناسنامانە.
