-هیرا سارووخانی

تافاو ڕێژاو یا پیران ها لە نزیکی شار «ڕێژاو» سەر وە پارێزگای کرماشان لە ڕۆژهەڵات کوردستان و یەکێگ لە بەرزترین تافاوەیل کوردستان و ڕۆژهەڵات ناوەڕاسە. ڕێژاو ناو یەکێگ لە شارەیل پاریزگای کرماشان ڕۆژهەڵات کوردستانە کە ها لە ١٢٠ کیلوومتری باکوور ڕۆژهەڵات کرماشان لە شارۆچکەی داڵاهوو لە ڕیگەی کرن وەرە سەرپێڵ زەهاو.

ئەی تافاوە ها لە ١٠ کیلوومتری باکوور ڕۆژئاوای شارۆچکەی «سەرپێڵ زەهاو» و نزیک وە شارۆچکەی داڵاهوو و لە ئاوایی ژاڵکە. تافاو ڕێژاو یا پیران تەنیا و بەرزترین تافاو ئاپارتمانی یا پلەکانی کوردستان و ڕۆژهەڵات ناوەڕاسە. تافاو ڕێژاو لە چوارمین دانیشتن شەورای سیاسەتگوزاری توومارکردن ئاسەوارەیل نەتەوەیی ئێران چگەسە ناو لیست میرات سرووشتی ئێران.

وشەی «ڕێژاو» وە مانای سەرڕێژکردن ئاو لە زوان کوردییە و چ لە توومار کردن ئەی میرات سرووشتییە و چ لە تابڵۆیەیلێگ کە لە لای خود تافاو ڕێژاو نریاگە وە وشەی فارسی «ریجاب» لە لێ ناو بردنە کە نە فارسییە و نە کوردی و دیارە کە لە دریژەی سیاسەتەیل زوانی و گۊەڕانن ناوەیل کوردی ئەی کارە کریاگە.

تافاو ڕێژاو و سێ قات بۊنێیەو ناسیاگە، تاشەیلێگ کە هانە ڕێ ئەی تافاوە، تافەی ئاو ڕێژاو کردنەسە سێ قات و بەشەو. بەرزایی ئەی تافاوە لە بەرزترین جای تا بان زەمین نزیک وە ١٥٠ مترە و تافەی ئاوێ تا ١٠٠ متر هەم چووگ؛ وەی خاترە تافاو ڕێژاو یەکێگ لە بەرزترین تافاوەیل کوردستانە ، جوورێگ کە ئختڵاف بەرزاییێ لە بان تا خوار، یانێ تا قات سێمێ کە وە GPS  دیاری بۆە نزیک وە ١٨٠ مترە. تافاو ڕێژاو سێ قاتە و ک دو قات باننێ فرە بەرزن و قات خوارنێ کوڵترە. قات سێم ئەی تافاوە ها ناو دارسان و لە بانەو دیار نییە.

تاش و بەردەیلێ کە هانە دەور ئەی تافاوە فرە تایبەتن و دەرفەت خاسێگ درس کردنە ئڕا تاشەوانی؛ و تاشەوانی لە ڕیژاو یەکێگ لە تایبەتمەندییەیلە ئڕا وەرزشکارەیلێ کە هەر ساڵە چنە ئەی تافاوە. ئڕا مردم ئاسایی ئمکانێ نییە لە تاشەیلێ کە لە لای تافاو ڕێژاو هەن بکەنەو بان و یا گەن‌ڕێین یا بێ‌ڕێ و حەتمەن کەسەیل شارەزا و تاشەوان بایەد خوەیان بەنە دەس ئەی تاشەیلەو.

تافاو ڕێژاو ها ماوێن دوو ئاوایی ڕێژاو و پیران و نزیک وە ئاوایییەیل بان‌زەردە و یارانە، ئەی ناوچە لە ناو یەکێگ لە شێعرەیل مامۆستا مەولەوی هاتگە کە: «دیدەم "ڕێژاوە" ڕۆخسارم "زەردە"ن/ جە داخ "یاران"، "پیران"م کەردەن».

تافاو پیران هەم جای ڕنگین و جوانێگە و هەم کەش و هەوای خوەشێگ دێرێ، جیا لە یانەیش ئاسەوارەیل و سرووشت ڕەنگینێگ هەم لە دەور ئە تافاوە هەس، جوور ئارامگای ئەبوودوگیانە، کۊەیل داڵاهوو، قڵای یەزگرد و کەتیبەی ئانوبانینی. بەشێگ لە ئەی تافاوە کە جای پارک ماشینەیل کەسەیلێگە کە ئرا سەیران و تماشای ئەی تافاوە تیەن لە بوومەلەرزەی ساڵ ٩٦ سەرپێڵ خراو بۊە و تاشەیل فرە گەورایگ بەشێگ لە ڕێ تاف ئەی تافاوە بەسینە.

...........................................................................

تاڤگەی «ڕیژاو (پیران)»؛ بەرزترین تاڤگەی پلیکانیی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە کرماشان

تاڤگەی ڕێژاو یان پیران کە لە نزیکیی شاری «ڕێژاو»ی سەر بە پارێزگای کرماشانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان هەڵکەوتووە، یەکێکە لە بەرزترین تاڤگەکانی کوردستان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ڕێژاو نێوی یەکێک لە شارەکانی پارێزگای کرماشانە کە لە ١٢٠ کیلۆمەتریی باکووری ڕۆژهەلاتی ئەم پارێزگایە هەڵکەوتووە و سەر بە شارۆچکەی داڵاهوو لە ڕێگەی نێوان کرن و سەرپێڵە.

ئەم تاڤگەیە لە ١٠ کیلۆمەتریی باکووری ڕۆژئاوای شارۆچکەی «سەرپێڵی زەهاو» و لە گوندی ژاڵکەدایە. تاڤگەی ڕێژاو یان پیران تەنیا و بەرزترین تاڤگەی پلیکانیی کوردستان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە. ئەم تاڤگەیە لە چوارەمین دانیشتنی ئەنجومەنی سیاسەتداڕێژیی تۆمارکردنی ئاسەوارە نەتەوەیییەکانی ئێراندا وەکوو میراتێکی سروشتی تۆمار کراوە.

وشەی «ڕێژاو» لە زمانی کوردیدا، بە مانای سەرڕێژکردنی ئاوە و سەبارەت بە تۆمارکردنی فەرمیی ئەم ناوە لە لایەن دەوڵەتی ئێرانەوە، چ لە تۆمارکردنی ئەم میراتە سروشتییە و چ لەو تابلۆیانەی وەکوو یارمەتی بۆ گەشتیارەکان دانراون، نێوی «ریجاب» بە کار هاتووە کە نە کوردییە و نە فارسی و وشەیەکی بێمانایە. ئەمەش لە درێژەی سیاسەتە زمانییەکانی دەوڵەتی ئێران و گۆڕینی نێوە کوردییەکاندایە.

تاڤگەی ڕێژاو بە هۆی سێ قات بوونییەوە ناسراوە، ئەو تاشە بەردانەی لە ڕێگەی سەرڕێژی ئەم تاڤگەیەدان، تاڤگەکەیان بە سێ بەش دابەش کردووە. بەرزاییی ئەم تاڤگەیە لە بەرزترین جێگەیەوە هەتا سەر زەوی نزیک بە ١٥٠ مەترە و بەرزترین بەشی تافەکەی بە ١٠٠ مەتریش دەگات؛ بەم بۆنەوە تاڤگەی ڕێژاو یەکێک لە بەرزترین و بە پێی بڕێک لە سەرچاوەکان بەرزترین تاڤگەی پلیکانی لە کوردستانە، بە جۆرێک کە ئیختلافی بەرزایییەکەی لە سەر تا خوار، یانێ هەتا قاتی سێیەم کە بە GPS دیاری کراوە ١٨٠ مەترە. ئەم تاڤگەیە سێ قاتە کە دوو قاتی سەرەوەی زۆر بەرزن و قاتی خوارەوەی نزمترە. قاتی سێیەمی تاڤگەی ڕێژاو لە نێو دارستانێکدا داپۆشراوە و دیار نییە.

تاشە بەردەکانی دەوروبەری ئەم تاڤگەیە زۆر تایبەتن و هەلێکی باشی بۆ تاشەوانەکان ڕەخساندووە کە تاشەوانی بکەن؛ تاشەوانی لە تاشەکانی تاڤگەی ڕێژاو یەکێک لە تایبەتمەندییە وەرزشییەکانی ناوچەکەیە کە هەموو ساڵێک هەژمارێکی زۆر لە تاشەوان و شاخەوانەکانی بەرەو لای خۆی ڕادەکێشێت. ئەم تاشەبەردانە بە شێوازێک هەڵکەوتوون کە بۆ خەڵکی ئاسایی ڕێگەیەکیان نییە و دەبێت تاشەوانە شارەزاکان ئەم تاشەبەردانە بپێون.

تاڤگەی ڕێژاو لە نێوان دوو گوندی ڕێژاو و پیران و نزیک بە دوو گوندی بان‌زەردە و یاراندایە. ئەم ناوچەیە تایبەتە لە نێو یەکێک لە شیعرەکانی مامۆستا مەولەویدا هاتووە کە دەفەرمێت: «دیدەم "ڕێژاوە" ڕۆخسارم "زەردە"ن/ جە داخ "یاران"، "پیران"م کەردەن».

تاڤگەی پیران یان ڕێژاو یەکێک لەو ئاسەوارە سرووشتییانەیە کە لە ناوچەیەکی تایبەتیشدا جێگر بووە، جگە لە خودی ئەم تاڤگەیە ئاسەوارانێکی تایبەتیش لەم ناوچەیەدا هەن، وەکوو ئارامگەی ئەبوو دووگیانە، شاخەکانی داڵاهوو، قەڵای یەزدگێرد و بەردنووسی ئانۆبانینی. بەداخەوە بەشێک لە تاڤگەی ڕێژاو بە هۆی بوومەلەرزەی ساڵی ٢٠١٨ی سەرپێلدا تووشی خەسار بووە و ژمارەیەک لە تاشەبەردە گەورەکان ڕێگەی تاڤەی ئاوی ئەم تاڤگەیەیان بەستووە.