"سەید کامیل ئیمامی زەنبیلی" ناسراو بە "ئاوات" لە شاعیر و بوێژانی کارامە و لێهاتووی ڕۆژهەڵاتی کوردستانە، کە لە سەرەتاکانی سەدەی بیستەمەوە و لە تەمەنی لاوییەوە، وەک کەسایەتییەکی زمانزان و شاعیرێکی بەرز، شیعری بڵاو کردووەتەوە.
ئاوات ساڵی ١٢٨٢ی هەتاوی واتە ١٢٠ ساڵ لەمەوبەر لە ئاوایی "زەنبیل" سەر بە شاری بۆکانی ناوچەی موکریان لە دایک بووە. ئاوات لە بنەماڵەی شێخی زەنبیل لە ڕێبەرانی تەریقەتی قادری و نەقشبەندین. ئەو خوێندنی لە مزگەوت و خانەقاکانی موکریان و لە لای مەلایانی خوێندەواری ئەوکات و یەک لەوان "حاجی بابەشێخ" تەواو کردووە. حاجی بابەشیخ، سەرۆک وەزیرانی "کۆماری کوردستان"، مامی سەید کامیل بووە. هەر بۆیە هەستی نەتەوەیی هەر لە سەرەتاوە ئاوێتەی نووسین و زمانی ئاواتی شاعیر دەبێ و لە دژوارترین دۆخەکاندا، بە دژی سیستەمی گەندەڵی پاشایەتیی "موحەمەدرەزا شای پەهلەوی" هەڵوێست دەگرێ و دەبێتە یەکێک لە پێشەنگانی شیعری بەرپرسی کۆمەڵایەتیی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و وەکی بۆخۆی لە ژیاننامەکەیدا دەنووسێ: "هەر لە سەرەتای ژیانییەوە بە دەست و قەڵەم و نووسین و گوتن و چەک، دژی شا و ڕێژیمەکەی کاری کردووە و لە ساڵی ١٣٢٥ی هەتاوی بە دەست بەکرێگیراوانی پەهلەوی دەگیرێ و دەخرێتە بەندیخانە و ماوەی دووساڵ لە زیندانەکانی بۆکان و سەقز و مهاباد و ورمێ دەمێنێتەوە".
سەید کامیل ئیمامی، جودا لەوەی وەک شاعیرێک لە ڕاگرتنی زمان و پەرەدان بە شیعری قوتابخانەی بابان لە ڕۆژهەلاتی کوردستان، ڕۆڵی گێڕاوە، بە دەکارهێنانی زمانێکی ڕەسەن و پاراو و داماڵراو لە وشەی ناڕەسەن و بیانی، قەڵەمبازێکی داوە و تا ڕادەیەک خۆی لەو شاعیرانە دوور کردووەتەوە. ئەگەرچی لە هەندێک دەقدا کاریگەریی نالی و وەفایی و مەحوی بە سەر زمان و شیعرییەوە دیارە، بەڵام لە شیعرە وەسفییەکانیدا کە بۆ بەهاری نووسیون، هەنگاوێک لەولای هەمووانەوە بووە و شیعری بەهارییەی گەیاندووەتە ئاستێکی زۆر بەرز. بەتایبەت ئاوات کە شاعیرێک بووە گوندنشین و ئاشنای هەموو بەندەن و شاخ و دەر و دۆڵەکانی کوردستان بووە و هەموو چەشنە گوڵ و گیا و ڕەمز و ڕازەکانی سروشتی لە بەهاردا دیوە و ناسیوە، لەو بوارەدا کارێکی بێ وێنەی کردووە و شیعرەکانی شان لە شانی شیعری باشترین شاعیران دەدەن.
لە ڕاستەو: جەعفەر کەریمی ، سەید کامیل ئیمامی ( ئاوات ) و کەریم ئەحمەدەین لە زیندانیانی دوای ڕووخانی کۆماری کوردستان لە زیندانی ورمێ لە کۆتاییەکانی ساڵی ١٣٢٦-ی هەتاوی
لە لایەکی دیکەوە ئاوات لە شاعیرانی هاونەسڵی خۆی وەک "عەبباسی حەقیقی" کە لە کاتی خوێندندا هاوفەقێ و هاوماڵ بوون و زۆر شیعریان پێکەوە گۆڕیوەتەوە، لە باری فکرییەوە لە پێشترە، یان بە واتایەکی دروستتر، دەبێ بڵێین: ئاوات لە بەراورد لەگەڵ شاعیرانی وەک حەقیقیدا، خاوەن گوتار و خاوەن هەڵوێستی ڕۆشنبیرانەیە و لە کۆمەڵگاکەی خۆی دانەبڕاوە و ژان و دەرد و ئازاری کۆمەڵگاکەی لە ئاستی کۆمەڵایەتیدا لە شیعری ئەودا ڕەنگی داوەتەوە.
ئەو بەرپرسیارێتییە، لە هێندێک شیعریدا لەو ئاستەش تێپەڕیوە و ئەو بە هەڵگرتنی خەمی نیشتمانی و نەتەوەییش، خاوەن گوتارێکی سیاسیی تایبەتیش بووە، کە لە لایەن بزووتنەوەی نەتەوەیی کوردەوە بانگەشەی بۆ کراوە و ئەویش لەسەر بیری ئەو ڕێبازە شیعری نووسیوە و خەمی سیاسیی نەتەوەکەشی لە شیعریدا بە خەستی ڕەنگی داوەتەوە. ئەوە لە حاڵێکدایە شاعیرانی دیکەی وا هەبوون کە هەر لەو سەردەمەدا ژیاون بەڵام کەمتر ئاوڕێان لەو بوارە داوەتەوە یان هەر بە هۆکاری مەترسیداربوونی ئەو بوارە توخنی نەکەوتوون.
نموونەی ئەو جۆرە شیعرە لە دیوانی ئاواتدا زۆرن و لیرەدا تەنیا ئاماژە بە شیعرێکی بەرزی دەکەین. یەکێک لە شیعرە بەرزەکانی سەید کامیل شیعرێکە بەناوی "شاری دڵ" کە هەم شیعرەکە چیرۆکێکی سیاسیی لە پشتە و هەم ناوەرۆکی شیعرەکە جودا لە ڕاست یان ناڕاست بوونی ئەو چیرۆکە سیاسییەش، ئاستیکی بەرزی فکریی تێدایە.
ئەو شیعرە لە سەردەمی ڕەشی دەسەڵاتی پەهلەویدا و لە کاتیکدا نووسراوە کە "حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران" خەریکی پێکهێنانی کۆبوونەوەی کادر و ڕێبەرانی بووە. چون وەکی "مەلاکەریمی ساردە کوێستان"ی لە کتێبەکەیدا دەنووسێ؛ سەید کامیل ئەندام و لایەنگری حیزب بووە، هەر بەو بۆنەیەوە سەید کامیل بانگێشتنی ئەو کۆبوونەوەیە دەکرێ. ئەوە لە کاتێکدایە کە سەید کامیل لە ناوخۆی ڕۆژهەڵات دەژی و کۆبوونەوەکە لە باشووری کوردستان دەبێ، سەید کامیل بە زۆر هۆ ناتوانێ بچێ بۆ ئەو کۆبوونەوەیە و لە جێگای چوون ئەو شیعرە بە کوڕەکەیدا دەنێرێ.
ئەو شیعرە شەڕی دوانەی هەست و هزرن. شەڕێک کە بە درێژاییی مێژوو بووە و تا ئێستاش درێژەی هەیە، کە ئاخۆ هەست زاڵە بە سەر هزردا؟ یان پێچەوانەکەی دروستە؟ لەو شیعرەدا سەید کامیل بە شێوەیەکی هونەرمەندانە، هەموو لایەنەکانی هەست و هزر لێک دەداتەوە، بەڵام خوێنەر لە پاش خوێندنەوەی دەقەکە، دەتوانێ تێبگا کە؛ ئەگەرچی بڕیاڕی شاعیری ئەو شیعرە بڕیاریکی هزر تەورە بووە، بەڵام بە درێژایی شیعرەکە، ئەو لە بەرەی هەست دا وەستاوە. واتە ئەو شیعرە شانۆیەکە دوو کەس ڕۆڵی تێدا دەگێڕن. یەکیان "من"ە کە خودی شاعیر واتە ئاوات، نوینەرایەتیی دەکا و یاریکەری دووەم "ئەو"ە کە هزر و عەقڵ نوێنەرێتی.
لەکۆی شیعرەکەدا هەرچی هەستی جوانی و شاعیرانە و ڕەهایییە، هی "من"ە و هەرچی بڕیاری خاوەن گومان و بیرلێکراوە و خەسارناسانەیە هی "ئەو"ە. واتە لەو دیالکتیکی هەست و هزرە دا، لە دەقی شیعرەکەدا شاعیر بڕیاری کۆتایی نادا و هەر وا لە گوماندا دەمێنێتەوە. چون ئەو سەرەڕای هەموو ئەم بەربەستانەی هزر بۆی ساز کردووە، بە هەست لە گەڵ نەتەوە و خەمی نەتەوەیی خۆیدا دەژی و نایهەوێ لێی داببڕێ؛ ئەگەرچی لە ئاکامدا وەک کردە، ئاکامی کردەی شاعیر بە مانەوە لە ناوخۆ و نەچوون بۆ کۆبوونەوەی نەتەوەیی، کە هەزار مەترسیی لە ڕێدایە، خوێنەر هەست دەکا شیعرەکە لە بەرژەوەندیی هزر تەواو بووە، بەڵام شاعیر پارسەنگێک ڕادەگرێ و بە ناردنی بابەت و نێردراوی خۆی کە کوڕەکەی بووە، لایەنی هەست هەر بەرنادا. چون شۆڕشگێڕان و ئەوینداران هەمیشە هەستیان لە پێش بەرژەوەندیی تاکەکەسیی خۆیانەوەیە و ئەویش هەم ئەوینداری نیشتمان و هەم شاعیرێکی شۆڕشگێڕ بووە.
شاری دڵ
من دەڵێم: شاری دڵم باغ و گوڵستانە کەچی
عەقڵ ئەڵێ: نا قەسەبەی شۆڕشی مەستانە نەچی
من دەڵێم: نوختەیی ئەو ڕەوزەیی ڕیزوانە دەچم
ئەو دەڵێ: نا ڕەشە جێ ڕاوگەیی شەیتانە نەچی
من دەڵێم: مەسكەن و ئارامگەیی جانانە دەچم
ئەو دەڵێ: سەر بەسەری تێكچووەو وێرانە نەچی
من دەڵێم: جێگەیی هەر شێت و جنونانە دەچم
ئـــــــەو دەڵێ: نا زەدەیی پەنجەیی پەریانە نەچی
من دەڵێم: مەركەزی ئەسراری حەریفانە دەچم
ئەو دەڵێ: جێ تەمەعی چاوی حەسودانە نەچی
من دەڵێم: وەختی خەتەر مەئمەن و قەڵغانە دەچم
ئەو دەڵێ: كونكونە جێگەی سەرە پەیكانە نەچی
لەم هەم و چوون و نەچوونە سەری سوڕما كامیل
من دەڵێم جوانە بچم، ئەو دەڵێ وا جوانە نەچی
