ڕۆژ قادری

کوردستانییان هەمیشە کەرکووکیان بە شارێک لە کوردستان زانیوە. بە داننان بەوەی شاری کەرکووک و بەشێک لە شارەکانی دیکەی پارێزگای کەرکووک، خاوەن جۆراوجۆریی ئێتنیکی و ئایینین، بەڵام ئەم ناوچەیە لە درێژایی مێژوودا و بەتایبەتی لە چەند سەدەی ڕابردوودا، لە بواری جوغرافیاییەوە بەشێک لە ناوچەیەک بووە کە لەلایەن لێکۆڵەران، جوغرافیناسان و گەشتیارانەوە، وەک کوردستان ئاماژەی پێ کراوە.

کەرکووک لە درێژایی سەدەی ۱۱ تا ۱۳ی زایینی، بەشێک لە میرنشینەکانی "حەسەنەوی، عەننازی و هەزبانی" بووە. لە سەردەمانێکیشدا بەشێک لە میرنشینی ئەردەڵان (سنەی ئێستا) بووە. کاتێک کە مورادی سێیەم یەکێک لە میرەکانی موکریان (ناوچەی مەهاباد) میری ویلایەتی شارەزوور (ناوچەیەک لە پارێزگای سلێمانی) بوو، کەرکووک ناوەندی حکوومەتی ئەم ویلایەتە بووە کە ناوچەکانی هەولێر و سلێمانیی لەخۆ گرتبوو.

هاتنی ناوی کەرکووک وەک ناوچەیەکی کوردستانی لە چەند بەڵگەنامەیەکدا

"یاقووت حەموی"، جوغرافیناسی ناسراوی سەدەی ۱۳ی زایینی لە بەرگی یەکەمی "معجم البلدان" لە لاپەڕەی ۲۴یدا نووسیویەتی: دانیشتووانی ناوچەی شارەزوور و کەرخینی (کەرکووکی ئەمڕۆ) هەموو کوردن و تا ئاستێکی زۆر سەربەخۆن.

لە فەرهەنگنامەی "ئێعلام"، بەرهەمی مێژووناس و فەرهەنگنووسی بەناوبانگی سەردەمی عوسمانی، "شەمسەدین سامی"، لەبارەی کەرکووکەوە هاتووە: سێ لەسەر چواری کەرکووکییەکان کوردن و یەک لەسەر چواریشیان تورکمەنن.

پڕۆفیسۆر "ئولێری" لەبارەی کەرکووکەوە وتوویەتی: لە نەخشەی پێوەندیدار بە پەیمانی ئاشتیی وێرسای لە ساڵی ۱۹۱۹دا، کەرکووک بەشێک لە کوردستان بووە و لەنێو نەخشەکەدا سەر بە ناوچە کوردییەکان بووە و ئەم پرسە کوردستانیبوونی کەرکووک بەر لە ناسینی سەرچاوە نەوتییەکانی کەرکووک، دەسەلمێنێت.

ئێنساکلۆپێدیای دانمارکی بەم شێوەیە باسی کەرکووک دەکات: کەرکووک شاری مەیدانە نەوتییەکانە و لە باکووری ڕۆژهەڵاتی عێراق هەوڵکەوتووە و بەشێک لە کوردستانە کە لە ۲۵۰ کیلۆمەتریی بەغدایە. بەپێی هەندێک لە داتاکان، مەیدانە نەوتییەکانی کەرکووک ۷.۵ لەسەدی نەوتی هەموو دونیای لەخۆ گرتووە. بۆڕییەکانی هەناردەی نەوت، نەوتی کەرکووک بۆ وڵاتانی سووریە، لوبنان و تورکیە دەنێرن. کەرکووک لە داوێنی زنجیرەچیای زاگرۆس هەڵکەوتووە و حەشیمەتەکەی نزیکەی ۵۰۰ هەزار کەسە و زۆرینەی حەشیمەتەکەی کوردن، بەڵام لە ساڵی ۱۹۷۰ی زایینییەوە وردەوردە حەشیمەتی کوردەکان کەم کراوەتەوە و ئەو ناوچەیە تەعریب کراوە.

لە ئێنساکلۆپێدیای نۆروێژیدا هاتووە: کەرکووک شارێکی کوردستانی عێراقە. ئەم شارە لە زنجیرەچیای زاگرۆس هەڵکەوتووە و ۲۵۰ کیلۆمەتر لە بەغدا دوورە و بەپێی ئاماری ساڵی ۱۹۷۰، حەشیمەتەکەی نزیکەی ۲۰۸ هەزار کەسە. یەکێک لە ناوەندە گرینگە بازرگانییەکانی کوردستانە و زۆرترین بیری نەوتی لێیە.

فەرهەنگنامەی "بریتانیکا" نووسیویەتی: کەرکووک یەکێک لە ناوەندە گرینگ و بنەڕەتییەکانی بازرگانی لە کوردستانە.

لە ئێنساکلۆپێدیای ئاڵمانی دوای ناساندنی وردی کەرکووک، هاتووە: لە بواری مێژووییەوە کەرکووک بەشێکە لە کوردستانی عێراق. کوردستان و عێراق لە ساڵی ۱۶۳۸ی زایینیدا لەلایەن ئێمپراتۆریی عوسمانییەوە دەستیان بەسەردا گیرا، هەروەها کەرکووک لە ڕەوتی جەنگی جیهانیی یەکەم لەلایەن بریتانیاوە داگیر کرا و لە ساڵی ۱۹۲۷دا گەورەترین مەیدانی نەوتیی کەرکووک دۆزرایەوە.

لە ئامارنامەی ساڵی ۱۹۳۰ی شارەوانیی کەرکووک، بەم شێوەیە باس لە شاری کەرکووک کراوە: حەشیمتی کەرکووک ۳۵ هەزار کەسە کە ۲۲ هەزار کەسی کوردن، ۷ هەزاری کەسی تورکمەنن، ۲ هەزار کەسی مەسیحین، ۲ هەزار کەسی ئاشوورین، ۵۰۰ کەسیان ئەرمەنین و ۲۵۰۰ کەسیان جوولەکەن.

لە ساڵی ۱۸۲۰دا کاتێک "کڵۆدیس جەیمز" لە سەفەری خۆی بۆ کوردستان میوانی میری بابان بووە، لە یادداشتێکدا نووسیویەتی: دوێنێ‌شەو من و عومەر ئاغا لە پەیوەندی لەگەڵ بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی کوردستان قسەمان کرد. شاری کەرکووک یەکێک لە ناوەندە بازرگانییەکانە کە هەموو بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی کوردستان بۆ ئەوێ دەنێردرێت.

کۆتایی

کوردستانییەکان باوەڕیان وایە کە لە کەرکووکدا عەرەب بوونی نەبووە و لە سەردەمی "سەدام حوسێنـ"ـدا ڕێژەیەکی زۆر عەرەب بۆ ئەو ناوچەیە هاوردە کراون (پرۆژەی تەعریبکردنی ئەو ناوچەیە لەلایەن دەسەڵاتی ئەوکاتەوە).

چەندین ساڵە کوردستانییەکان خوازیاری ئەوەن کەرکووک بگەڕێتەوە سەر هەرێمی کوردستان و ژێر دەسەڵاتی ئیدارەی حکوومەتی کوردی، بەڵام لەمبارەیەوە دەسەڵاتی ناوەندی و عەرەب و تورکمەنەکان بەردەوام دژایەتییان دەربڕیوە و تا ئێستاش ئەم ململانێیە بەردەوامە.