دوکتور سۆران ڕواندزی
هونەری بەرپرس لە بەرانبەر دۆخە کۆمەڵایەتییەکاندا هەستیارە. دەبێتە ئاوێنەیەک بۆ دەنگدانەوە و ڕەنگدانەوەی کۆی ئەو شتانەی وەک پڕۆبڵماتیکی مرۆڤی کۆمەڵگا دەناسرێن. ئەو چەشنە لە هونەر، ئەوەی خەڵک دەیزانن و ناتوانن ئاماژەی پێ بکەن و ئەوەی خەڵک نایزانن و دەبێ جێگای ئاماژەیان بێ، دەکاتە بواری کاری خۆ ی. بۆ ڕوونتر بوونەوەی ئەو باسە، ساکارتر ئەگەر بدوێم دەبێ بڵێم بەشی هەرە زۆری کۆمەڵگا چینی مامناوەند و چینی ژێردەستە. ئەو دوو چینە لەگەڵ زۆرترین کێشە کۆمەڵایەتییەکان ڕووبەڕوون. کەسانێک کە لەگەڵ کێشە دەستەو ئێخەن، دیارە باشتر لەو کەسانەی کە لە دەرەوەی ئەو بازنەیەن، ئازار و دەردیسەرییەکانی دەچێژن. بەڵام هەر بە هۆی ئەو کێشانە و کەڵکەبوونی مێژوویییان، توانا و زانست و هەستی دەربڕینی هونەریی ئەو کێشانەیان نییە. لە کاتێکی وادا هونەرمەندی بەرپرسیاری کۆمەڵایەتی سەر وەدەر دەنێ و ڕۆڵی نێونجی دەگێڕێ. ئەو دەبێتە زمانحاڵی ویستەکانی ئەو بەشە هەراوەی خەڵکی کۆمەڵگا، کە ئازار و نالەبارییەکان دەوری تەنیون و دەیانزانن، بەڵام ناتوانن دەریان بڕن. یان تەنانەت ئەگەر دەریشیان بڕن ئەو کاریگەرییەی نابێ کە کۆمەڵگای پێ بهەژێنن. هونەرمەندی بەرپرسی کۆمەڵایەتی، کە زۆر جار خۆشی ڕەگ و ڕیشەیەکی لەو کێشانەدایە، جا یان وەک چینێک لە چینەکانی کۆمەڵگا و یان وەک چینێکی فیکری دەکەوێتە کار و بەرهەمی هونەری لەو کێشانە دەخوڵقێنی یان دەتوانین بڵێێن فۆڕم و زمان دەکاتە پێگەی کێشە کۆمەڵایەتییەکان.
بە زمانێکی دیکە، ئەگەر هونەر لە دوو لایەنی فۆڕم و ناوەرۆکدا بخەینە بەرباس، هونەرمەندی بەرپرسی کۆمەڵایەتی کاری تەنانەت زۆر ئەستەمەترە، بەو واتایەی، وا نییە لایەنی جوانیناسی دەقی هونەری بەجێ بێڵێ، بەڵکوو ئەو لایەنە وەک بەشی هەرگیز دانەبڕوای هەموو دەقێکی هونەری و ئەدەبی و ... بوونی نەتەنیا پێویستە، بەڵکوو بە بێ ئەوە دەقێکمان نابێ کە ناوی دەقی هونەریی لێ بنێین. جگە لەوە، لایەنە جوانیناسییەکە فۆڕم و دەربڕین و زمان و زۆر بابەتی دیکە ڕۆڵی تێدا دەگێڕن و بەستێنک ئامادە دەکەن بۆ ناوەرۆک. لێرەوە هونەرمەندی بەرپرسی کۆمەڵایەتی بە موتووربەکردنی کێشە و ئاستەنگ و ویستە کۆمەڵایەتییەکانی کۆمەڵگای خۆی یان کۆمەڵگای جیهانی یان مرۆڤ بە گشتی، لەگەڵ فۆڕم و بەیان و زمانی هونەری دوانەیەک دەئافرێنێ کە جیهان و کۆمەڵگا لە زماندا دەنگ دەدەنەوە. واتە ئەوجار بەردەنگ لەگەڵ دەقێکی بۆش و بەتاڵ ڕووبەڕوو نییە، بەڵکوو خەریکە دەقێک دەبینێ و دەچێژێ و دەبیستێ و د ەخوێنێتەوە کە یان تابڵۆیەکی نەقاشی کەم وێنەیە لە گوێن کارەکانی پیکاسۆ و وەکی پێشتر باسمان کرد تابڵۆی گڕۆنیکا، کە دەبیندرێ و شی دەکرێتەوە، یان پارچە مۆسیقایەکی بەهێزە وەک بەرهەماکانی ڤیکتۆر خارا کە دەبیسترێ و باسی لەسەر دەکرێ و زمانەوزمان دەکوترێتەوە، یان دەقێکی ئەدەبییە لە گوێن شێعرەکانی یانیس ڕیتسووس کە دەخوێنرێتەوە و دەخوێنرێتەوە و ژانی لێ دەچنرێتەوە .
ئەو بابەتە دوو شت بۆ ئێمەی خوێنەر ڕوون دەکاتەوە، تێگەیشتنێک کە ماوەیەک با ڵی وەسەر ڕۆشنبیریی کوردی و تەنانەت فارسیش کێشابوو؛ کە گۆیا هونەری بەرپرس لە پڕەنسیپەکانی هونەری خۆی لادەدا؛ هەر بۆیە ئاستی دەقی هونەری دادەبەزێنێ. چاوخشاندن بەسەر مێژووی هونەر و ئەدەبی جیهانیدا ئەو قسەیە پشتڕاست ناکاتەوە. دیارترین کەسایەتییەکانی بواری هونەر و ئەدەبی جیهانی بێ ئەملاوئەولا لەو یاسایە بەدەر نەبوون. لە گابریەل گارسیا ماڕکێزەوە بگرە تا میلان کۆندێرا و لە واڵت ویتمەنەوە بگرە تا مەحموود دەروێشی عەڕەب و ئەحمەدی شاملووی فارس و شێرکۆ بێکەسی کورد .
باسی ئەو بەشە دەمانهەوێ چڕ کەینەوە لەسەر بەرهەمەکانی یەکێک لەو هونەرمەندە بەرپرسانە کە هونەری ڕاپەڕین و ڕاچەنینی هەنگاوێک نا، بەڵکوو مەودایەکی زۆر بەرەو پێش بردووە. ئەویش مامۆستای ئاواز و گۆرانی و سروودی کوردی ناسر ڕەزازییە. بۆیەش ئەو بوارە دەخەمە بەرباس، چون کاریگەریی خێرا و لە زەبری ئەو بوارە لە دوو دەیەی هەشتا و نەوەدی زایینی لە باشووری کوردستان و ڕۆژهەڵاتی کوردستان یەکجار بەرچاو بوو. دوای ئەوەش بە کوژانەوەی ئەو بوارە هونەر لە بواری مۆسیقادا لە هەر دوو هەرێمەکە خەریکە تێدا دەچێ.
دیارە لێرەدا و لەوبەشەدا، نامهەوێ لەسەر وردەکارییەکانی بەرهەمەکانی ناسری ڕەزازی بدوێم، بەڵکوو بە شێوەیەکی گشتی واتە لە ڕوانگەیەکی کۆ بینانەوە چاوێک بەسەر وەرچەخان لە بەرهەمەکانی ناسر ڕەزازیدا دەخشێنم و لە بەشی دواتردا بە وردی لەسەر هێندێک وێستگەی گرینگی کاری ئەو هونەرمەندە هەڵوەستە دەکەم.
ناسری ڕەزازای بە خوێندنی گۆرانییە ڕۆمانسی و فۆلکلۆرییە کوردییەکانی دەیەی شەشت و حەفتای زایینییەوە هاتە پانتای گۆرانی کوردییەوە. سیلە چاوێکی لە هەموو هونەرمەندانی پێش خۆی بوو. ئەو هونەرمەندانەی کە بەر لەو زیاتر خەریکی ڕەنگاندن و تۆمار کردن و حەولدان بۆ کۆکردنەوەی سامانی فۆلکلۆری کوردی لە بواری گۆرانی و مۆسیقادا بوون. لە مامۆستا عەلی مەردانەوە بگرە تا تایەر تۆفیق و حەسەن زیرەک و محەمەدی ماملێ و عارف جزراوی و کاوەیس ئاغا و زۆری دیکەش. سەرەتای هاتنە پانتایی هونەری ناسری ڕەزازی بەو بەرهەمانەوە و بە کوتنەوە و پرۆڤەی ئەو گەنجینەیەوە دەستی پێکرد. نموونە بەرچاوەکانی ئەو بەرهەمانەن کە دەیەی حەفتا بە کوتنەوەی چەند بەرهەمێکی نەمر مامۆستا عەلی مەردانەوە دەستی پێکرد و بە خوێندنی سەرلە نوێی هێندێک بەرهەمی محەمەدی ماملێ دەوامەی بو. ئەو سەرەتایە و ئەو چەشنە ئاوێتە بونە لە گەڵ گەنجینەی زمانی و هونەری نەتەوەیەک پێوستیی هەر هونەرمەندێکە؛ بە بێ ئەو ناسینە ورد و هەنگاو بە هەنگاوە، مەودا بۆ کاری هەراوتر نابێ و زمان ئەو مەجالەی بۆ ناڕەخسێ. بەڵام ئەوەی لە ژیان و بەرهەمی ناسری ڕەزازیدا گرینگتر و نەتەنیا گرینگتر، بەڵکوو دەبێتە ناوەندی قورسایی و گرانیگای کاری ئەو هونەرمەندە گەورەیە وەرچەخانێکە کە لە کۆی ژیان و بەرهەم و هەڵوێست و ڕوانینی بۆ کۆمەڵگا و جیهانبینیدا ڕووی داوە. کۆی ئەوانە بە پێێ چی باس دەکەین؟ ئایا ئێمە ژیاننامەی ناسر ڕەزازیمان خوێندووەتەوە و بەو ئاکامە گەیشتووین ئاڵوگۆڕەکانی ژیانی ئەو چ بوون و چۆن ئەو ئاڵوگۆڕانە دزەیان کردووەتەوە بەرهەمەکانییەوە؟ لێرەوە دەبێ بکوترێ ڕێیەیەک کە ئێمە هە ڵمانبژاردووە پێویستی بەو شێوە ڕەچەڵەکناسییە نییە. پێویستە بە جێگای ڕەچەڵەکناسیی ژیانی تاکەکەسیی هونەرمەند، کە بە مەرگی نووسەر ناوی دێ و قسەشی لەسەرە، گرینگی بدرێ بە ناسینی ڕەچەڵەکی هەڵوێست و ناوەرۆکی دەق و شێوەی داڕشتنی بەرهەمەکانی هونەرمەندێک و لەو ڕێگایەوە قسە لە سەر هونەری کەسێک بکرێ.
وەکی پێشتر باسم کرد هونەرمەندی گەورە ناسری ڕەزازای، بە ناسینی مێژینە و پێشینەی هونەری مۆسیقای کوردی و زاڵ بوون بەسەر ڕاوێژ و لەحن و ئاوازە کوردییەکاندا، سەرەتایەکی دەوڵەمەندی دەست پێکرد و بۆ ئەوەش لە سەرچاوە ڕەسەنەکان، زمان و زەینی خۆی پاراو کرد. بەڵام لە بەشی دووەمی کاری دا، ئەو دەستکەوتەی هێنایە بوارێکی دیکەوە . واتە ئەوەی کەرەسەی هونەری بوو ناسیی، زمانی دەوڵەمەند کرد، ڕیتم و لەحنەکانی یەکە یەکە ئەزموو، جا پێی نایە وارێکی دیکەوە. ئەویش بە چەند هۆ: یەکێک لە هۆکارەکان ئەوە بوو کە شێوە ژیانی کۆمەڵایەتی-سیاسیی کورد ئالوگۆڕی بەسەر داهات و شەڕێک و شڵەژانێک بەرۆکی خەڵکی کوردی گرتبوو کە ئاماژەکان نیشانیان دەدا بەو زووانە ئەو شەڕە بەرۆکی کورد بەرنادا. لە دۆخێکی ئاوادا کورد بە دوو شێوە ڕووبەڕووی ئاستەنگ ببۆوە. هەم لە ناوخۆی پارچەکانی کوردستان لە لایەن ڕێژیمە سەرکوتکەرەکانەوە خەڵک دەترسێنران و دەڕفێنران و ئازار دەدران، هەم لە چیاکان و لە مەیدانەکانی شەڕ ڕۆڵەکانی کورد سینگیان بە گوللـەی دوژمنەوە دەنا بۆوەی پارێزگاری لە نیشتمان و نەتەوەکەیان بکەن. لێرەدا پرسیار ساز دەبێ. ئەو خەڵکەی لە ناوەوەن چ میکانیسمێک دەتوانێ لەو تۆقاندن و ڕاوەدوونان و ترس و دڵەکوتەیە نەجاتیان بدا و ورەیەکیان بێنێتەوە بەر؟ ئەدی ئەو کوڕ و کچانەی لە سەنگەردا پارێزگاری دەکەن هێزێک هەیە بیانورووژێنێ و تێیان بگەیەنێ چاومان لە دەست و تفەنگتا ن هەیە؟ وڵامی هەر دووک ئەو پرسیارانە ئەوەیە کە هونەری بەرپرس ئەو کارە دەکا، هەم ناوخۆ دڵنیا دەکاتەوە خەبات درێژەی هەیە و هەم سەنگەر دڵنیا دەکاتەوە کە پشتیوانانی ئێوە لە ناوخۆ کۆڵیان نەداوە، بەڵام چاویشیان لە ئیوەیە.
مامۆستا ناسری ڕەزازی بە بەرهەمە شۆڕشگێڕییەکانی بە سروود و مەقامەکانی، بە کار لەسەر شێعرە پڕ ناوەرۆکەکان لە دەیەکانی حەفتا تا نەوەدی زایینی ڕۆڵی ئەو هونەرمەندە بەرپرسە کۆمەڵایەتیەی گێڕا و هەم ناوخۆ و هەم سەنگەر قەرزداری گۆرانی و سروود و دەنگی دلێری خەم و خەبات و ورەدان و مۆسیقاکەین. لەبەشی داهاتوودا بە نموونە لەسەر چەند بەرهەمی مامۆستا ناسری ڕەزازای دەدوێین.
درێژە ی هەیە.
