ئەڤین تەیفوور

چیرۆک واتە هەر شتێک کە بۆ منداڵان بە مەبەستی کات بەسەربردن و پەروەردەکردن بنووسرێت. ئەو ڕووداوانەی لە کات و شوێنێکی دیاریکراودا بەسەر هەندێک کارەکتەردا هاتووە، جا ڕاستەقین بن، یان خەیاڵی بن یان کارەکترەکانی مرۆڤ بن یان ئاژەڵ بن یان هەر شتی تر، مەبەست لێی بنیاتنانی داهاتووی منداڵە بە شێوەیەکی باش. وەک "عیسا ئەل- شەماسی" گوتوویەتی: "چیرۆک لە ئەدەبیاتی منداڵاندا پلەی یەکەمی هەیە. چ لە شێوەی دەنگ بێت یان گێڕانەوە، چێژیان لێ وەردەگرن. کارەکتەر، ڕووداو، ڕەنگ و وێنەکانی ناوی سەرنجیان ڕادەکێشن و پەرە بە خەیاڵیان دەدەن." (ئەل- شەماسی عیسا، ٢٠٠٤، ئەدەبی منداڵان لەنێوان کەلتوور و پەروەردەدا) بۆیە خۆشەویستیی منداڵان بۆ چیرۆک و ئەفسانە، باو و دیارە. ئەوان پێش ئەوەی بچنە قوتابخانە، زۆریان چیرۆک خۆش دەوێت و خۆیان و خەونەکانیان بەو چیرۆکانە دەناسن. ئەمانە چەند نموونەیەکن لە ناوی چیرۆکە بەناوبانگەکان کە لە جیهاندا ناسراون:

- The Little Prince, Antoine de Saint-Exupéry, (1943).

- Charlotte's Web, E. B. White (1954).

- The Secret Garden, Frances Hodgson Burnett (1911).

- La Bella y la Bestia, Gabrielle-Suzanne (1740).

- The Wind in the Willows, Kenneth Grahame (1908).

ئەمڕۆ ئێمە لە جیهانێکی دیجیتاڵی کراوەدا دەژین کە هەسارەی زەویی وەک گوندێک، بچووک کردووەتەوە و ئەمەش وایکردووە کاریگەریی نەرێنیی زۆر شت لە ژیاندا لە پێشوو بەهێزتر بێت. ئەمڕۆ بەهۆی پەرەسەندنی تەکنەلۆجیا و نەبوونی نزیکایەتی لە خێزان و ونبوونی ڕۆڵی داپیر و باپیرە، کاریگەریی ژینگە نەرێنییەکان لەسەر منداڵان زیاتر بووە.

بۆیە گرێدانی منداڵ بە چیرۆکەوە لە تەمەنێکی بچووکدا، ڕێگە بەو منداڵە دەدات لە نەرێنییەکانی کۆمەڵگە دوور بکەوێتەوە و لەسەر بناغەیەکی باش پەروەردە بێت. چەندین چیرۆک هەن کە تیشک دەخەنە سەر جوانی و بەهێزیی پەیوەندیی نێوان دایک و باوک و منداڵ. ئەگەر چیرۆکەکان وانەی بەسوودیان بۆ منداڵان هەبێت، ئەوا یەکسەر ئەو سوودە لە هەڵسوکەوتەکانیاندا دەردەکەوێت. هەروەها پەیوەندییەکەی لەگەڵ دایک و باوکیدا بەهێز دەکات.

پەروەردە لە ڕێگەی چیرۆکەوە پێش قوتابخانە و لەگەڵیدا، یەکێکە لە بابەتە سەرەکییەکان کە یارمەتیدەرە بۆ دەستەبەرکردنی داهاتووی منداڵ، بەڵام ئەگەر منداڵ بەها و ئەخلاقی باشی نەبێت کە بگاتە ئاستە بەرزەکانی پەروەردە، کۆمەڵگە ئەو قەبووڵ ناکات. بۆیە پێویستە منداڵ بە باشی خۆی بۆ پێویستی و گرینگیی ئەخلاق ئامادە بکات، بۆ ئەوەی لە کۆمەڵگەدا کەسایەتییەکی هەڵکەوتە بێت.

منداڵ یەکەم پەروەردەی لە دایک و باوکی و دواتر لە کۆمەڵگە وەردەگرێت. هەر بۆیە پەروەردەی خراپ کەسایەتیی منداڵ لە خێزان و کۆمەڵگەدا دەکوژێت. لە هەمان کاتدا ئەو چیرۆکانەی بۆ منداڵان دەخوێندرێنەوە دەتوانن ئەم کارە بکەن و زەبر لە منداڵەکە بدەن. ئەمەش کاریگەریی خۆی لەسەر داهاتووی منداڵەکان هەیە و دەبێتە هۆی چەندین نەخۆشیی دەروونی. هەروه‌ها هه‌ندێک چیرۆک هه‌ن که وا له منداڵان ده‌کات هه‌میشه له دایک و باوکیان ڕابکه‌ن و له خۆیان و گیانداره‌کانی ده‌وروبەریان بترسن. هەروه‌ها ئه‌مه کاریگەریی له‌سەر هه‌ڵسوکه‌وتی  له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگه‌دا هه‌یه.

نموونەی ئەم چیرۆکانە زۆرن، وەک چیرۆکی "نیسکۆ" کە لە گوتاری پێشووتردا بە ناوی "کاریگەریی ئەرێنی و نەرێنیی چیرۆکەکان لەسەر خەیاڵی منداڵان" باسمان کرد کە دایکەکە لەبەر عاجزبوون هەموو منداڵەکانی دەکوژێت. هەروەها وەک چیرۆکەکان بە تەوەرەی "گوێ لە دایکت ڕانەگریت، خودا کوێرت دەکات"، "ئەگەر درۆ بکەیت، خودا زمانت دەبڕێت" و "ئەگەر ئەمە بکەیت خودا دەستت دەبڕێت" و...

ئەم جۆرە چیرۆک و وشانە ڕێگە دەدەن زیان لە مێشک و خەیاڵی منداڵدا گەشە بکات و لە داهاتوودا لە کەسایەتی و ڕەفتارەکانیدا ڕەنگ بداتەوە. بۆیە چیرۆکی لەم جۆرە جگە لە زیان هیچ قازانجێکی بۆ منداڵ نییە. لە داهاتوودا وای لێ دەکات بە ترسەوە لە هەموو شتێک نزیک بێتەوە و بێ کەسایەتی بێت. بۆیە پێویستە مرۆڤەکان بەپێی تەمەنی منداڵ بە شێوەیەکی تایبەت لەگەڵ منداڵەکەدا مامەڵە بکەن.