پرش‌وبڵاو بوونی جووەکان لە سەرانسەری دونیادا، قسەیەک نییە پێویستی بە سەلماندن بێ. ئەو قەوم و ئایینە هەر لە سەرەتای مێژووەوە بە سەر وڵاتانی دونیادا پرش و بڵاو بوون و لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە تا ئەورووپا و ئامریکا و ڕووسیا، لە هەموو وڵاتان نیشتەجێ بوون و هەڵبەت بە هۆی ئەوەی بڕوایان بە وڵاتی بەڵین پێدراوی خۆیان بوو، هەمیشە خولیای گەڕانەوە بۆ ئەو وڵاتە و سازکردنی کیانێکی تایبەت بە خۆیانیان بووە. لە هەندێک لە وڵاتان وەک شارۆمەند باوەشیان بۆ کراوە و لە زۆر وڵاتیش لە ژێر گوشاری لایەنگرانی ئایینەکانی دیکەدا و بە دژواری ژیانیان بردووەتە سەر. نموونەی "ئاڵمانی نازی" لەوە ئاشکراترە کە زیاتری لەسەر بڕۆین و کوشتار و ژینۆسایدی ئەو گەلە بە وشەی ئاشۆیتس و کوورەکانەی مرۆڤ سووتاندنەوە ناسراوە.
لە ئێرانی سەردەمی "ڕەزاشای پەهلەویش"دا هەر بە شێوەی ئاڵمانی نازی بە نیشانکردن و چەسپاندنی ئەستێرەی زەرد لەسەر بەرۆکیان، جووەکانیان لە باقیی خەڵکی دیکە جودا دەکردەوە. ئەوەش بەو مەبەستە بوو کە لە زۆر ویست و داوای ئەوان کەم کەنەوە و لە پێدانی خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان تا دەتوانن بێبەشیان کەن. ئەگەر لە فیلمەکانی بەجێماو لەوسەردەمە بڕوانین ئەو ڕاستییە دەبینرێ و ئەوەی کە ئێستا پان ئیرانیستەکان بە هۆی سیاسی دەیانهەوێ ڕوخسارێکی دیکە لەو ڕاستییە تاڵە نیشان بدەن دوورە لە ڕاستی.
لە کوردستانیش جودا لەو جووانەی لە وڵاتانی دیکەوە پەڕەوازەی کوردستان بوون، تاقمێک لە هۆزە کوردەکانی ناوچەش خۆیان لە دێرزەمانەوە هاتوونە سەر ئەو ئایینە. بۆ وێنە لە جووەکانی دەرەوەی کوردستان هۆزی "بنیامینی" جوو هاتوونە کوردستان و هەر لە سەدەی یەکەمی پێش زایینیشەوە بنەماڵەی پاشایانی "هەزبانی" لە دەستەڵاتدارانی هەولێر دەچنە سەر ئایینی جووەکان.
دەوروبەری ١٠٠ شوێنی حاوانەوە و ژ یانی جووەکان لە کوردستان هەبووە. لە سەدەی ١٢دا "بێنیامین تودلایی" ئاماژە بە "داود ئەلۆی" و سەرکردەیەک بە ناوی "ماشیحی کوردستانی"، دەکات کە شۆڕشی دژی پاشای فارس بەرپا کردووە و پڕۆژەی ڕێبەریکردنی جووەکانی هەبووە بۆ گەڕانەوەیان بۆ ئورشەلیم. هەروەها باسی هەواڵی کۆمەڵگا جووە دەوڵەمەند و دەسەڵاتدارەکانی مووسڵ دەکات کە بنکەیەکی ڕۆحی و بازرگانی کوردستان بوو.
لە سەدەی دوازدەی کۆچی "موسڵ" کە شارێکی تەواو کورد بووە و ناوەندی بازرگانی بووە، یەکێکیش بووە لە شوێنە تایبەتەکان بۆ بازرگان و توجاری جوو. وەکی باسیش دەکرێ جووەکانی ناوچەکانی دیکە کە لە ترسی مەسیحییەکان و موسوڵمانانی فەلەستین و سووریا و ناوچە باشوورییەکانی ئێڕاق، ژیانیان ناخۆش بوو، لە ناوچە کوردستانییەکان دەستەڵاتێکی لە چەشنی ئۆتۆنۆمییان لە ناوچەکانی خۆیاندا هەبووە و پەیوەندیی کۆمەڵایەتی و کاروباری ئایینی و بازرگانی و ... ئازاد بووە و پەیوەندییان لەگەڵ خەڵکی ئاساییش تۆکمە و بێ کێشە بووە .
زۆر کەسایەتیی ناسراویان لە کوردستان بووە کە یەکێک لەوانە "ئەسیناس بارزانی" بووە. ئەو کەسایەتییە لە شاری مووسڵ ژیاوە. لە ڕاستیدا ئەوە کچی "رابی سامۆئیل بارزانی"یە کە لە ڕێبەرانی ئەو ئایینە بووە لە کوردستان و دواتر ئەو خاتوونە ئاییندارە هەر لەو ناوچەیە ژیانی بنەماڵەیی لەگەڵ کوردەکان پێک دێنێ و لە لایەکی دیکەوە بە هۆی ئەوەی بنکەیەکی ڕاهێنانی ئایینییان بووە، دەبێتە مامۆستا و وەک شارەزایەکی تەواو لە ئایینی یەهوود و تەوڕات و یاسا و ڕێساکانی دینی یەهوودی دەست دەکا بە وانە کوتنەوە و بە هۆی لێهاتووییەوە دەبێتە سەرۆکی ڕاهێنەرانی تەوارت لە کورستان. بەڵام یەکەم دەستەی جووەکان لە سەدەی شازدەدا گەڕانەوە بەرەو وڵاتی بەڵین پێدراوی خۆیان و تا ساڵی ١٦٦٠ ئەو گەڕانەوەیە درێژەی بوو. گەڕانەوەی ئەوان بە مانای دابڕانیان لە کولتوور و زمان و باردۆخێک نەبوو کە لە کوردستان دیتبوویان و فێری ببوون و تێکەڵاوییان لەگەڵ ساز کردبوو، هەر بۆیە ئەوان وەک کەسانی "دوو کولتووریی"، جودا لە ئایینەکەیان، بوون بە هەڵگری دوو کولتووری کوردی و جوو و زۆریان تا ئێستاش ئەو تایبەتمەندییەیان پاراستووە.
لە سەدەی بیستەمدا و بە پێی بڕیاڕی وڵاتانی زلهێز و ساز بوونی وڵاتی ئیسڕائیل کوردانی جوو گەڕێندرانەوە بۆ ئیسڕائیل. لە نێو ئەوانەدا کەسانی ناو بەدەرەوەی وەک "مۆشە بارزانی"ی تێدا بوو کە لە چالاکانی بزووتنەوەی زایۆنیزم بووە.
"ئێریک بگاوا" کە خەڵکناس و ڕەچەڵەکناسێکی ئەلمانییە، هەندێک زانیاریی باش لە کتێبەکەی بە ناوی کوردە یەهوودییەکان بەدەستەوە دەدا. ئەو نووسەرە کە خۆی جوو بووە، مێژوویەکی زارەکی لە بوونی جووەکانی کوردستان ساز کردووە و بۆ ئەو مەبەستە وتووێژی لەگە ڵ ٥٦ کەس لە جووە بەناوبانگەکانی کوردستان کردووە کە لە شارەکانی باشوور و ڕۆژهەڵاتی کوردستان نیشتەجێ بوون. ئەو جووانە نیشتەجێی شارەکانی زاخۆ، ئاکرێ ، ئامێدی ، شنۆ، سلێمانی و دهۆک بوون. لەو توێژینەوەیەدا ئەو نووسەرە بەو ئاکامە گەیشتووە کە جووەکانی کوردستان، پەیوەندییەکی باشیان هەم لەگەڵ خەڵکی ئاساییی کورد و هەم بە تایبەت لەگەڵ ئاغا و بەگ و دەستەڵاتدارانی کوردستان هەبووە.
هەڵبەت جودا لەو ناوچانە لە زۆربەی هەرە زۆری شارەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستانیش جووەکان نیشتەجێ بوون و لە شارەکانی بۆکان و مەهاباد و سنە و زۆر شاری دیکە گەڕەکی تایبەتی خۆیان و کەنیسە و پەرستگای خۆیان هەبووە و لەناو خەڵکدا ناسراو و بڕواپێکراو بوون.
جووەکان لە کوردستان هەمیشە دۆخێکی هەڵوارتە و تایبەتیان بووە. قەت لە خەڵک جودا نەبوون و لە زۆربەی هەرە زۆری شارەکانی ڕۆژهەڵات و باشووری کوردستان کەنیسە و شوێنی تایبەتی پەرستنی خۆیان هەبووە و لە لایەکی دیکەوە باسکی بەهێزی پیشەسازی و بازرگانی و بازاڕی شارەکانی کوردستان بوون. ئەوەش بە هۆی هاسانگیری و تۆلێڕانسی ئایینی و مەزهەبیی کوردەکانەوە بووە. ئەو ئاکار و ڕەفتارەیان لەگەڵ "بەهایی"ەکانیش بووە و تا ئێستاش هەموو ئەو بەهاییانەی لە کوردستان دەژین بەدوورن لەهەر چەشنە توند و تیژی و هەڵاواردنێک.
ژماری جووە کوردەکان بە پێی ئاماری نافەرمی نزیکەی ٢٥٠٠٠٠هەزار کەسە کە زۆربەیان لە ئۆرشەلیم دەژین و چەندین ئاوایی و دێهاتی ئیسڕائیلیش لەو کوردانە پێک هاتوون. لە ئێستادا ناسراوترین کەسایەتییە کوردە جووەکانی ئیسڕائیل بریتین لە "مۆشە بارزانی"،"ئیسحاق موردەخای"،"زڤی بار"،"یووسف شایلۆج"،"ئیلانا ئیلیا".کوردانی جووی ئیسرائیلی تا ئێستاش داب و ڕەسم و ئایین و گۆرانی کوردەوارییان پاراستووە و هەموو ساڵیک جەژنەکانی تایبەتی خۆیان بەڕێوە دەبەن .
