ڕێزان دلژەن
دوای بابەتی "مورادی کنێ و چیرۆکی سەیرێ و عەلی مامەد"، بابەتێک سەبارەت بە میرزا ئاغای ڕندکیش واجب بوو. دیسان بە ئاماژەدان بە ڕفرنسی ڕبابی مرادۆ، سەیری ئەم چیرۆکە دەکەین.
١- لە ڕبابی مورادی کنێ
مەسەلەی میرزا ئاغای ڕندکی بە کورتی و بە کورمانجی بەم شێوەیەیە. میرزا ئاغا خاوەنی حەفتسەد سەر مەڕی کۆچەریی ڕندکان بوو. سێ ژنیشی هەبوو. هەروەها سازبەندێکیشی هەبوو، ناوی ئەو عومەر بوو، بەڵام پێیان دەگوت ئۆمۆ. ڕۆژێک میرزا ئاغا و ئۆمۆ لە باخچە دانیشتبوون و مۆسیقایان دەژەند، میرزا ئاغا پێی دەڵێت: دەمەوێت ژنێکی تر بهێنم کە لە هەر سێ ژنەکەم باشتر بێت. ئۆمۆ دەیەوێت چارەسەرێک بۆ ئەم کێشەیەی ئاغاکەی بدۆزێتەوە و باسی ژنێک دەکات.
"ناڤێ وێ دبێژنە تێلی ئەیشان. کەچا ئەڤدلهەیالێ مردێسی ل وەلاتێ مردێسیێ یا. پا ئاخا یەکا چاوا یا ئێدی. یەکا سەربزێرا، کۆفیکێلا، ئاورشەواتا، کێماستەشیرا نازکا خوینشێرینا نازەلینا، سەرێ وێ سێسەد و چل و چار کەزی نا. سەرێ کەزیا باقوود و زەمروود و پۆڕەنگێ باژاری نا. ت دبێ یا خالیقۆ تە مووم و ئاڤا زیڤ و زێر دە هلانینا. و ڤا دیرێژکێ سۆرکەرا مرجانا سەرێ زراڤا یا. مەمکێ وێ نینا، دنانێ وێ هوورن برنجی نا. رۆما نارین مرجانا بەژن و بالا وێ تنینا. و سینگ و بەرێ وێ چاوا سپی نا وەکا بەرفا زۆزانێ سەرهەدێ وەکا وی پەمبوویێ دۆرا ئەدەنا تە ئانینا. و ت دبێ ژ قاسێ لەموودیا و ژ وا فلەهێ زازێ و باقسیان ژ دەڤێ کەڤانا ژەنینا. ئەوقا خاتوونەکە چاڤرەشا، دێڤ بگولا، ئاورشەواتا، نازکا گەلەکی خوین شێرینا."
ئەم کچە بۆ میرزا ئاغا دەبێتە دەرد. هەروەها سۆفییەکی هەیە بە ناوی ئۆلۆ کەلکا. باسی ئەم کچە دەکات و دەڵێت: بڕۆ بۆ وڵاتی مردێسی، بزانە ڕاستە یان نا. ئەمجار ئۆلۆ کەلکا دەچێت بۆ ئەوێ تاکوو بزانێت تێلی ئەیشان چەندە جوانە. کە دەگاتە ئەوێ سێ ژنەکەی میرزا ئاغا بەرتیلێکی پێ دەدەن بۆ ئەوەی میرزا ئاغا ژنێکی تر نەهێنێت.
ئۆلۆ کەلکا دوای بەرتیلەکان دەچێتە لای ئاغاکەی و پێی دەڵێت کە تێلی ئەیشان ئەو کچە نییە کە ئۆمۆ گوتوویەتی. لە کۆتاییدا میرزا ئاغا عاجز دەبێت و بە ئۆمۆ دەڵێت: ماڵەکەم بەجێ بهێڵە. ئۆمۆش تەنیا یەک شت دەڵێت:
"ژ وەختێ کو ژ وەلاتێ مردێسییێ ئەم چوونا وەلاتێ مردێسییێ
و هەکا کو خەبەرا و ئۆلۆ کەلکا راست بێ
خوینا م ل تە هەلال بێ ل وێ دێ لۆ سەری ل م ژێ بکا"
ئۆمۆ دەڵێت: ئەگەر قسەکەم ڕاست دەرچوو، دایکی ئۆلۆ کەلکام پێ بدە. میرزا ئاغا دەبینێت کە ئۆمۆ ئەوەندە متمانەی بە خۆی هەیە، کنجکاو دەبێت و خۆی و ئۆمۆ دەچنە وڵاتی مردێسی بۆ بینینی تێلی ئەیشان. دواجار میرزا ئاغا چاوی کەوتە تێلی ئەیشان و تێگەیشت کە ئۆمۆ ڕاستییەکەی گوتووە. تێلی ئەیشانیش ئاشقی میرزا ئاغا دەبێت: "وەختێ کو چاڤێ وێ ل میرزا ئاخایێ رندکی کەت. دبێ ئاڤا هەفت ترشکا ب سەر دلێ وێ کەت. دلخەلێنەکا تاژیا، سەرگێژەکا تۆلا ب سەرێ وێ دە هات. پەلا وێ ژ دارا هەیاتێ وەشها. بیست و چار شەبەش ژ ڤا شەبەشێ شەخولێ باهوارێ، دێلزگونێ چوونە قرکا وێ. ئوونە ب دلەکی ب هەزار دلی دلێ وێ کەتە میرزا ئاخایێ رندکی." تێلی ئەیشان خزمەتکارێکی بە ناوی مریەم هەبوو کە ئەو و ئۆمۆش ئاشقی یەک دەبن. لە کۆتاییدا باوکی تێلی ئەیشان بە سێ چوار هەزار سوارەکەیەوە دێتەوە ماڵەوە و میرزا ئاغاش لە ژووری تێلی ئەیشاندایە. ئیتر میرزا ئاغا دەبێ کچی عەبدولهەیار مردێسی هەڵبگرێت و بیباتە وڵاتەکەی خۆی. شەڕێکی گەورە سەرهەڵدەدات:
"میرزا ئاخا رابوو خوا کار کر و هەسابێ دو سەد سواری ژ وا تمام کر
یێ کو کوشت ئوویێ کو بریندار کر"
لە کۆتاییدا میرزا ئاغا تێلی ئەیشانی سواری ئەسپەکەی کرد و بەرەو ڕندکان هەڵاتن. تێلی ئەیشان برایەکیشی هەبوو بە ناوی قاسم. ئەو لە پشتەوە هات و گەیشتە لایان. ئەمجار ئەو دوو مێرخاسە دەستیان بە شەڕ کرد. میرزا ئاغا زۆری بەسەر ئەودا شکا، بەڵام نەیکوشت. چونکە پیاوێکی گەورەیە و نەیدەویست شەڕەکە گەورەتر بێت، گوتی: "ناتکوژم، خوشکێکم هەیە، دەیدەم بە تۆ، تۆ دەبیتە زاوام."
"و قاسم ئێسیرێ دەستێ وی یا
و هێ ژی تەلی ئەیشانێ چاڤ دکە میرزا ئاخا، دبێ دەربەکی لێ دە، دەربەکی زالمی یا
و هەچی قاسما، وێ ببە بەلا سەرێ مە هەمییا
و میرزا ئاخا زلامەکی مەزنا
گۆ وەی قەدا پێ بکەڤە، نەهلەت ل باڤێ وە ژنا
سێ وەهدێ خوەدێ ل م کەتی بێ، وەزێ قاسم ناکوژم ل دارێ دنێ هەڤالێ منا
لێ لی بەلێ سێ وەهدێ خوەدێ ل م کەتی بە، رهێ خاتوونا خوەها خوا، وەزێ بدم قاسم زاڤایێ منا ئێئێێ ئاخ دە رابا هەیلێ دێئێێ..."
لە کۆتاییدا کە دەگەڕێنەوە ئاهەنگی زەماوەندی میرزا ئاغا و تێلی ئەیشان دەگێڕن و پاشان ئاهەنگی زەماوەندی قاسم و خوشکی میرزا ئاغا و هی ئۆمۆ و مریەمیش بەڕێوە دەچێت.
٢- گێڕانەوەی ئیبراهیم جەمی
ئەم گێڕانەوەیە لە دەفتەری جگەرخوێن (25.07.1974) گواستراوەتەوە. چیرۆکەکان وەک یەکن، چەند جیاوازییەکی بچووکیان هەیە. بۆ نموونە لەم گێڕانەوەیەدا، تێلی ئەیشان میرزا ئاغا دەناسێت و گوتی: "من جگە لە میرزا ئاغا شوو بە هیچ کەسێک ناکەم."
"گەلی دەنگبێژا دلێ من ب رکە
من سۆند خواریە ئەز مێرا ناکم
پشتی چاڤێ میرزە ئاخایێ رندکا"
نموونەیەکی تر؛ لەم گێڕانەوەیەدا، ئۆمۆ نە دایکی ئۆلۆ کەلکا، بەڵکوو هاوسەرەکەی لێ دەستێنێت.
جگە لەم جیاوازییە بچووکانە، لەم گێڕانەوەیەدا باسی سیپان خەلاتیش دەکات کە ئەگەری ڕوودانی ئەم چیرۆکە لە سەرحەد بەهێزتر دەکات.
"هن دبێ بەرخێ کۆڤینە
ل سیپانێ خەلاتێ ل هەڤ دانە"
جگە لەمانە، کاریگەریی تورکی لە گێڕانەوەی مورادی کنێدا هەیە. لەم ڕووەوە گێڕانەوەی ئیبراهیم جەمی ڕوونترە.
لە کۆتاییدا، هەرچەندە ئێمە گێڕانەوە و دەقمان زۆر نییە، بەڵام ویستمان دەنگی میرزا ئاغا ڕندکی بەهێز بکەین. هیوادارم خوێنەران بەقەد میرزا ئاغا و تێلی ئەیشان بەدڵیان بێت...
سەرچاوەکان:
١. فۆلکلۆری کوردی، سدیق بەهادین ئامێدی، بڵاوکراوەکانی لیس، ٢٠١٣
2. https://youtu.be/Vjpylh5DKpc?si=CVKj9eLQYKmFrixA
