سۆلین ورمێ
موزیک لەنێو کورداندا وەک بوون و ناسنامەی ئەوان دەناسرێت. مۆسیقای کوردی زۆر جار لەلایەن داگیرکەرانەوە دزراوە یان ئاسمیلە کراوە. بەڵام زۆرێک لە گۆرانیبێژان دژی داگیرکەران وەستاونەتەوە و نەیانهێشتووە مۆسیقا و ئاوازی فۆلکلۆری کوردی بدزرێت و لەنێو بچێت.
یەکێک لەو هونەرمەندانە، مامۆستای ناودار محەممەد ماملێیە. لە ٢ی حوزەیرانی ساڵی ١٩٢٥ لە شاری مەهاباد لەدایک بووە. ماملێی ناودار لە بنەماڵەیەکی هونەرمەند گەورە بووە و بنەماڵەکەی یەکێکە لە خێزانە ناسراوەکانی شاری مەهاباد و بنەماڵەکەی بە بنەماڵەیەکی هونەری ناسراون. ئەو هەر لەو بنەماڵە گەورەیەدا، فێری هونەر بووە. لە تەمەنی ١٣ ساڵیدا یەکەم گۆرانیی خۆی بە ناوی "ڕۆیی بەجێی هێشتم" پێشکەش کرد و بەهرەی خۆی سەلماند.
محەممەد ماملێ هەر زوو چووە نێو جیهانی هونەر و مۆسیقا و بووە ئەستێرەیەکی درەوشاوەی هونەری کوردستان. ئەو تەنیا خوڵقێنەر نەبوو، بەڵکوو شیعری فۆلکلۆری وەفایی، هێمن موکریانی و ئەحمەد حەریریی دەکرد بە گۆرانی. یان شیعری "خوایە وەتەن ئاوا کەی" لە نووسینی فایەق بێکەسی کردووە بە گۆرانی.
مامۆستای بەناوبانگ محەممەد ماملێ، لە بیرکردنەوە و کردارەکانیدا نەتەوەیی بوو. ئەویندارانی ڕێبازی نەتەوەیی لەلای ئەو زۆر خۆشەویست بوون. هەمیشە لە هەموو شوێنێک پاڵپشتیی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازانەی نەتەوەکەی دەکرد. محەممەد ماملێ لە سەردەمی کۆماری کوردستاندا پێشمەرگە بووە و لە درێژایی ژیانیدا لەسەر ڕێبازی کۆماری کوردستان و ڕێبەری کۆچکردوو قازی محەممەد بووە. هەروەها لە ڕێگای ڕزگاریی کوردستاندا، کوڕێکی گیانی بەخت کردووە.
شەهید "نجات ماملێ" کوڕی محەممەد ماملێ، ڕێکەوتی ١ی ڕەزبەری ساڵی ١٩٨٣ لەگەڵ ٣٤ لاوی مەهاباد لە زیندانی ڕێژیمی ئیسلامیی ئێران لە شاری تەورێز لەلایەن داگیرکەرانی کوردستانەوە لەسێدارە درا. تەمەنی تەنیا ١٧ ساڵ بوو کاتێک لەلایەن هێزە داگیرکەرەکانەوە شەهید کرا.
محەممەد ماملێ چەندین جار لەلایەن ڕێژیمی پێشووەوە دەسبەسەر کراوە و بەهۆی کارە هونەری و گۆرانییە نەتەوەییەکانییەوە دەسبەسەر کراوە. هەروەها دوای نەمانی کۆماری کوردستان و لەسەر شاردنەوەی ئاڵای کوردستان دەسبەسەر کرا. مرۆڤ دەتوانێت بڵێت ماملێ وەک هونەرمەندێکی ئازادیخواز و جەماوەری، هەمیشە دڕکێک بووە لە چاوی دوژمنانی گەلی کورددا.
محەممەد ماملێ لە هەموو کاتە خۆشەکان و کاتە ناخۆشەکانی کۆمەڵگەدا لەگەڵ گەلەکەی بووە. ماملێ یەکێکە لە گۆرانیبێژ و هونەرمەندە پێشەنگەکانی کورد، هەمیشە پەیڕەویی لە نەریتی مۆسیقا و هونەری کوردی کردووە. قوتابخانەیەکی تایبەتی لە هونەرەکەیدا هەبوو و توانی بە شانازی و لێهاتووانە زۆرێک لەو بەرهەمانە ڕزگار بکات کە خەریک بوو لەنێو بچن. ماملێ داب و نەریتی کوردیی لە شێوەی گۆرانی و فیلمدا دەخاتە بەر چاوی خەڵک.
ماملێی ناودار هەنگاو بە هەنگاو بەرەو لاپەڕەی مێژوویی گەلەکەی ڕۆشتووە و مرۆڤ دەتوانێت گۆرانیی "زەمانە"ی وەک نموونە بهێنێتەوە. لەو گۆرانییەدا بە دەنگێکی بەرز هاوار دەکات و زۆر گلەیی لەو ڕۆژە دەکات کە سەرکردەی دڵسۆزی گەلی کورد، پێشەوا قازی محەممەدی لەدەست داوە.
دیمەنەکانی کوردستان بۆ محەممەد ماملێ زۆر جوان بوون و لە گۆرانیی "بازی بێریان"دا باسی بەهاری کوردستان دەکات کاتێک مەڕوماڵات دەبرێنە شاخ و هەردەکان.
ماملێ وەک کەوێک بە درێژایی دۆڵ و شاخ و دەشتەکانی کوردستاندا سەفەری کردووە و بە دەنگە خۆشەکەی گۆرانیی گوتووە. ساڵی ١٩٦٣ سەردانی قەڵادزێ و شاری سلێمانی و سەرچناری کردووە و لەوێ چەند گۆرانییەکی گوتووە. ماملێ بە دەنگی خۆشی خۆی، سروودی نەتەوەیی "ئەی ڕەقیب"ی گوتووە کە لەلایەن یوونس ڕەئووف ناسراو بە دڵدار نووسراوە. ماملێی بەناوبانگ گۆرانییەکانی بە چەندین شێوە ئامادە کردووە، لە ڕۆمانسییەوە هەتا نەتەوەیی. زۆربەی گۆرانییەکانی، خۆی دروستی کردووە. محەممەد ماملێ زیاتر لە ٣٠٠ گۆرانیی گوتووە و تەنانەت ئێستاش نەوەی نوێ گوێ لە گۆرانییەکانی ڕادەگرن.
هونەرمەندی ناودار و نەتەوەییی گەلی کورد، محەممەد ماملێ، لە تەمەنی ٧٥ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد.
