بێهزاد قادری

بەشی یەکەمی ئەم وتارە لێرە بخوێننەوە.

لە بەشی پێشتری ئەم وتارەدا، بەکورتی باسمان لە گرێدراویی نەورۆز بە کورد و کوردستانەوە کرد و گوتمان نەورۆز لە کوردستاندا وێڕای ئەوەی جەژنێکی تایبەتە و مێژوویەکی کۆنی ھەیە، بە جەژنێکی نەتەوەییش دادەنرێت کە لە ھەموو بەش و شار و ناوچەکانی کوردستان بەڕێوە دەچێت. هەروەها پەرژاینە سەر ڕەنگدانەوەی نەورۆز لە ئەدەبی کوردیدا و لەم پەیوەندییەدا ئاماژەمان بە بەشگەلێک لە شیعری چەند شاعیرێکی کورد کرد. لەم بەشەشدا لەسەر هەمان ڕەوت دەڕۆین و ڕەنگدانەوەی زیاتری "نەورۆز" لە شیعر و دەقی کوردیدا دەخەینەڕوو. هەروەها پێویستە ئاماژەش بەوە بکەم کە وێڕای ئەوەی لەم وتارەدا ڕەنگدانەوەی "نەورۆز" لە ئەدەبی کوردیدا دەبینین، ئاوڕێکیش لە شاعیران و نووسەرانمان دەدەینەوە کە بەداخەوە ناوی هەندێکیان بە فەرامۆشی سپێردراون.

نەورۆز لە شیعری "نەورۆز"ی خادیم

"خادیم" (١٩٧١ – ١٨٩٥) نازناوی شاعیری کلاسیکی کورد، حاجی میرزا عەبدوڵڵا کوڕی حاجی محەممەد کوڕی مەولوود چاوڕەشی کۆییە. ساڵی ١٨٩٥ لە شاری کۆیە، شاری ئەدەب ‌و هونەری کوردی، لەدایک بووە. ناوبراو لە تەمەنی شەش ساڵیدا دەستی بە خوێندنی ئایینی کردووە‌ و لە تەمەنی ١٢ ساڵیدا خوێندنی سوختەیی تەواو کردووە‌ و بە چاکی فێری خوێندنەوە‌ و نووسین بووە‌ و بەردەوام کتێب‌ و دیوانی شیعری کوردی‌ و فارسیی خوێندووەتەوە‌ و خۆی پێگەیاندووە. خادیم ساڵی ١٩٤٦ چووەتە سلێمانی ‌و تاکوو ڕۆژی کۆچی دواییی لەوێ نیشتەجێ بووە. دووکانێکی بووە لەسەر شەقامی مەولەوی ‌و یانەی شاعیرانی وەک "بێخود، عەلی کەمال باپیر ‌و ڕەمزی مەلا مارف" ‌و گەلێکی تر بووە. ناوبراو شیعرێکی بە ناوی نەورۆز هەیە (لەبەر نەبوونی مەجال، بۆ هەر شاعیرێک تەنیا چەند بەیتی شیعرەکەیان دادەنێین):

نەورۆزە ئیمڕۆ وەعدەی شادییە  /  جەژنی سەربەستی و هەم ئازادییە

نەورۆزی پیرۆز ڕێکەوتەی شەمە  /  ئەم نەوعە جەژنە شازە، زۆر کەمە

سروەی نەسیمی سەحەر هاتەوە  /  تا پشکۆی غونچە گەش بکاتەوە

موژدەی نەوبەهار بدە بە بولبول  /  تا وەکوو شاد بێ بە ڕوخساری گوڵ

خادیم لە شیعرێکی کورتی تردا بە ناوی "فەسڵی نەورۆز و حەلقەیی ئەحباب" وەها باسی نەورۆز دەکات:

فەسڵی نەورۆز و حەلقەیی ئەحباب  /  بمدەرێ ساقیا تۆ جامێ شەراب

بولبولان نەغمەگۆ لە خەندەیی گوڵ  /  من دەنۆشم بە یادی تۆ مەی ناب!

ناوبراو هەروەها لە شیعرەکانی "قەسیدەی بەهار لە وەسفی قودرەتی خالیقی ئەرز و سەما، تا ئەبەد نامەوێ بمکەن لە دەری یار جودا، موسمی نەورۆزە ئیمڕۆ بای سەحەر وەختێ کە هات، نەورۆزە ڕۆژی شادییە ئەمساڵە ساڵی گوڵ، فەسڵی خەزانە ئیمڕۆ شێواوە حاڵی بلبل و نەورۆزە جەژنە ئیمڕۆ فەسڵی گوڵە بەهارە" باسی "نەورۆز"ی کردووە.

نەورۆز لە شیعری "جەژنەپیرۆزەی نەورۆز"ی نافیع مەزهەر

"نافیع مەزهەر" (١٩١٣ – ١٩٩٨) لە شاری سەقز لەدایک بووە و بەپێی باوی سەردەم لە حوجرە و لای مەلاکانی ئەوکات چووەتە بەر خوێندن کە بۆ ئەم مەبەستە گەلێک گوند، شار، ناوچە و ئەمدیوە و ئەودیوی کردووە. شیعرێکی کورتی ناوبراو ناوی "جەژنەپیرۆزەی نەورۆز"ە کە تێیدا هەست و ئەوینی شاعیر بۆ یارەکەی ڕەنگی داوەتەوە:

ئەرێ هۆ یاری شیرین وا بەهارە و جەژنی نەورۆزە  /  لەتۆ هەر تاقە ماچێکم ئەوێ بۆ جەژنەپیرۆزە

کە چوونکا ساڵی تازەی کوردەکانی عاقیبەت خێرە //  دەبا دوو جامی مەی لێدەین بەیادی ئەم گەل و هۆزە!

شایانی باسە کە "نافیع مەزهەر" لە شیعرەکانی "بە زەند و پازەند بە گۆڕی زەرتەشت، هاڵەکۆکی بەهار، کارتی نەورۆزی ٤٢، ئەمە بەهارە، جەژنەپیرۆزە بۆ مامۆستا هەژار، شیعرەکانم، دووبارە بۆ مامۆستا هەژار و پەیامی نەورۆز" باسی نەورۆزی کردووە. هەروەها شیعرێکی تایبەتیشی لەسەر نەورۆز هەر بە ناوی "نەورۆز" هەیە.

نەورۆز لە شیعری "لەرزین لە ترسی سەرما ترسی نەما لە سەرما"ی شێخ ئەحمەد شاکەلی

شێخ ئەحمەد (١٩٨٠ – ١٩٠٥) کوڕی شێخ محەممەد کوڕی شێخ سەعیدە، لە دێی "شاکەل"ی ناوچەی گەرمیان لەدایک بووە. لە حوجرەوە لای مەلا ئەحمەدی کەلار و مەلا قادری سۆفی، دەستی داوەتە خوێندن. پاشان چووەتە سلێمانی و لای مەلا مەحیەدین درێژەی بە خوێندن داوە و بەو پێیە فێری عەرەبی و فارسی بووە. تەریقەتی نەقشبەندیی وەرگرتووە و سەوداسەری شێخ عوسمانی دووەمی بیارە بووە. شێخ ئەحمەد شاكەلی، شاعیر و لە بواری سیاسیدا ئەندامی حیزبی "ھیوا" بووە. هەروەها وەکیلی ھەموو ئاوایییەکانی "کەریم بەگی جاف"یش بووە

لەرزین لە ترسی سەرما ترسی نەما لە سەرما  /  برکی ئەدەم لەبەرما، بەرگی گرانی سەرما

بە تیشکی تاوداری هەتاوی مانگی نەورۆز  /  شکا شکۆهی سەرما، بێ دەست و پاوو سەرما

چەمەن چە ئاودارە پۆپەی چیا بەهارە  /  نزاری لالەزارە سەرما بەبێ ئەسەر ما

شێخ ئەحمەدیش وەک شاعیرەکانی تری کوردستان، لە شیعرەکانی تریدا باسی نەورۆزی کردووە، کە چەند شیعری بریتین لە: "ئەی چرای شەوقی جەماڵت شەمعی حوجرەی سینەکەم، ئەی سروەی نەسیم وەی کزەی شەماڵ، بۆ ماڵی حەمەی وەلی و گوڵاڵەی ژینی من ئازیز بەبێ تۆ تازە نابێتۆ".

نەورۆز لە شیعری "ساقینامە"ی فایەق بێکەس

فایەق بێکەس (١٩٤٨ – ١٩٠٥) کوڕی "عەبدوڵڵا بە‌گ"ی کوڕی "کاکە حە‌مە‌"ی کوڕی "ئە‌لیاسە قۆجە‌"یە. بنچینە‌ی بنە‌ماڵە‌یان لە قە‌ڵاچوالانە‌وە ھاتووە‌تە سلێمانی و خۆی لە ١٩٠٥دا لە سیتە‌ک لەدایک بووە. فایەق بێکەس شاعیرێکی نیشتمانپەروەر و دژی بێگانەپەرستی بوو. لە سەردەمی خۆیدا پاش خانی و حاجی قادر، یەکێک لە ئاڵاھەڵگرانی نیشتمانپەروەری بووە. شایانی باسە کە ناوبراو باوکی شاعیری گەورەی کورد، مامۆستا شێرکۆ بێکەسە. ئەمەش بەشێک لە ساقینامەی فایەق بێکەس:

ساقی بەهارە... ساقی بەهارە  /  ساقی بڕوانە دنیا بەهارە

زەمین سەراپا گوڵ و گوڵزارە  /  چریکەی باز و نەغمەی هۆزارە

نەورۆز پەیدا بوو لە گردی یارە  /  تێ بکە لە چاوی ئەو عیشوەدارە

کوا فرسەتێکی هەروەک ئەمجارە  /  تێ بکە چ وەختی توانج و عارە

درێژەی هەیە...