بێهزاد قادری
نەورۆز لە کوردستاندا وێڕای ئەوەی جەژنێکی تایبەتە و مێژوویەکی کۆنی ھەیە، بە جەژنێکی نەتەوەییش دادەنرێت کە لە ھەموو بەش و شار و ناوچەکانی کوردستان بەڕێوە دەچێت. یەکێک لە خاڵە ھاوبەشەکان لەنێوان زۆربەی ناوچەکانی کوردستاندا، هەڵکردنی ئاگری نەورۆز و هەڵپەڕکێ و دیلانی کوردییە لە دەوری ئەم ئاگرانەدا. هەرچەندە ئێستا لە جیهاندا چەندین نەتەوە یادی نەورۆز دەکەنەوە، بەڵام د. "مەولوود ئیبراهیم"، مێژووناس و مامۆستای زانکۆ، بە چەند بەڵگەیەکی مێژوویی و کەلتووری سەلماندوویەتی کە نەورۆز لەنێو کورددا سەریهەڵداوە و نزیکەی ١٢ هەزار ساڵە کە نەورۆز هەیە و جەژن دەگیرێت.
د. "مەولوود ئیبراهیم"، نەورۆز دەگەڕێنێتەوە بۆ شاری "دێرینکۆ" کە تەمەنی ١٢ هەزار ساڵ پێش زایینە و لەمبارەوە دەڵێت: "دێرینکۆ، شارێکی ژێرزەمینییە کە هەشت چینی لەسەر یەکە و دەکەوێتە باکووری کوردستان... ئەم شارە لە هەرەمەکانی میسریش گرینگترە، چونکە مێژووی هەرەمەکان دەگەڕێتەوە بۆ ٣٥٠٠ - ٤٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا، بەڵام مێژووی شاری دێرینکۆ بۆ ١٢ هەزار ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە". ئەمە بۆ خۆی خاوەندارێتیی نەورۆز بۆ کوردستان دەگەڕێنێتەوە.
لەم بابەتەدا نامەوێت باس لە مێژوو و سەرهەڵدانی نەورۆز لە کوردستان و هەروەها هەوڵی نەتەوەکانی تر بۆ تاپۆکردنی نەورۆز لەسەر خۆیان بکەم، بەڵکوو دەمەوێت بپەرژێمە سەر ڕەنگدانەوەی نەورۆز لە ئەدەبی کوردیدا. نەورۆز وەکوو جەژنی نوێبوونەوە و ئازادی، لە ئەدەبی کوردیدا و لەلای شاعیران و نووسەرانی کورد، هەمیشە جێی بایەخ و تێڕامان بووە. شاعیران و نووسەرانی کورد وەکوو دیوێکی جوانی و دەرچەیەکی ئازادی و هێمای ڕزگاریی نەتەوەیی، نەورۆزیان لەنێو شیعر و دەقەکەیاندا بەکار هێناوە. ئەم بابەتەش دەگەڕێتەوە بۆ گرێدراویی حاشاهەڵنەگری کورد و کوردستان بە نەورۆزەوە.
نەورۆز لە شیعری "بەهارنامە"ی فەقێ قادری هەمەوەند
فەقێ قادری هەمەوەند (١٨٩٠ – ١٨٣٠)، کوڕی ڕەسووڵ کوڕی جوامێر لە تیرەی چەلەبی خێڵی هەمەوەنده کە ساڵی ١٨٣٠ لە "بازیان" (سەر بە سلێمانی) لەدایک بووه. ناوبراو لە شیعرێکیدا بە ناوی "بەهارنامە" ئاوەها وەسفی نەورۆز دەکات (لەبەر نەبوونی مەجال، بۆ هەر شاعیرێک تەنیا چەند بەیتی شیعرەکەیان دادەنێین):
ئازیز نەوبەهار ئازیز نەوبەهار / ئیحیا بی نە فەیز ئازیز نەوبەهار
مەنقووش بی فرووش زەمین نە سەد تار / زاتش جە سیفات نەورۆز بی ئیزهار
نیلی دا سەفحەی چەتر ئەخزەری / زێوەر کەرد زەمین شەمس خاوەری
نەورۆز لە شیعری "نەورۆزی کورد"ی جەمیل ڕەنجبەر
"جەمیل ڕەنجبەر" (١٩٨٠ – ١٩٤٨) ساڵی ١٩٤٨ لە هەولێر لەدایک بووە. ناوبراو لە تەمەنی ھەژدە ساڵیدا دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و زۆربەی شیعرەکانی بێ قاڵب و نوێن. شیعرێکی ناوبراو ناوی "نەورۆزی کورد"ە کە تێیدا بە جوانی هەست و هزری نیشتمانپەروەرانەی شاعیر ڕەنگی داوەتەوە. لە بەشێکی ئەم شیعرەیدا هاتووە:
تا کلیلی سەربەستیمان لای زۆردار بێ
ڕزگار نابین
تا چەوسێنەر لە نێو خۆمان وەکو هار بێ
بەختیار نابین
سابا نەورۆز چرای بیرمان هەڵگیرسێنێ
دوژمن بە گەل بناسێنێ
چەوسێنەرە و چەوساوەکان جیا کاتەوە
ئاڵای یەکیەتی دڵسۆزان هەڵکاتەوە
نەورۆز لە شیعری "نەورۆز"ی جەلال مەدحەت خۆشناو
جەلال مەدحەت خۆشناو (١٩٩٨ – ١٩٣٤) ساڵی ١٩٣٤ لە شەقڵاوە (سەر بە هەولێر) لەدایک بووە. بەردەوام هەستی بە ئازارەکانی گەلەکەی کردووە، خاکی لەلا پیرۆز بووە و خەبات و قوربانیدان لەپێناو نیشتمانی پێ شەرەفێکی گەورە بووە. ناوبراو لە شیعری "نەورۆز"دا دەڵێت:
ئەچمە کوێستان
سەیرانگای ناو باخ و بێستان
گوێ لە باڕەی بەرخ ئەگرم
بەرگی تەمەڵی دائەدڕم
ئەبمە شوان
بۆ نیشتمان
خزمەتی گەل و هۆز ئەکەم
ڕۆژی نوێ پیرۆز ئەکەم
نەورۆز ئەکەم!
"جەلال مەدحەت خۆشناو" لە شیعرەکانی "کاروانی یار، کێ؟!، بۆ بەیار، جەژنە پیرۆزە، لە یادی نەورۆز و هەڵوێست هەوست"دا باسی "نەورۆز"ی کردووە.
نەورۆز لە سروودی "سامی عەوداڵ"
"سامی عەوداڵ" (١٩٨٥ – ١٩١٠) نازناوی ئەدەبیی شاعیری کورد، حوسێن کوڕی بابە ڕەسوڵە. سامی عەوداڵ لەدایکبووی ١٩١٠ی شاری "کۆیە"یە و خاوەنی ژمارەیەکی زۆر شیعرە لە ھەموو بابەتەکانی دڵداری، کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئایینی، نیشتمانی، پەند و... شاعیر نازناوی سامیی لە پاڵەوانێکی ئەفسانەییی کورد واتە سامی کوڕی نەریمان وەرگرتووە. ئەمەش بەشێکە لە "سروود"ی ناوبراو:
هەینێ دەبینن وەک باخی سەبا / گوڵی خوێناوی دەژێتن بە با
کەوا سوور بووە بە خوێنی لاوان / مێشک لەق دەکا دەژێنێ و دەبا
لە برووسکەی گەردوون سام دەچتە دڵان / با خۆشەن دەکا بە درەخت و گوڵان
پێشمەرگەی شەهید گیانی دێتەوە / بۆ جەژنی نەورۆز لەگەڵ بولبولان
"سامی عەوداڵ" شیعرێکیشی بە ناوی "نەورۆز" هەیە و لە شیعرێکی تریشیدا بە ناوی "ئازاری دووهەم" باسی نەورۆز دەکات.
نەورۆز لە شیعری "گوڵی هیوا"ی سەید کامیل ئیمامی
سەید کامیل ئیمامی (١٩٨٩ – ١٩٠٣)، شاعیر و نیشتمانپەروەری کورد، ناسراو بە ئاوات، ساڵی ١٩٠٣ لە گوندی زەنبیل سەر بە شاری سەقز لەدایک بووە. ئەم شاعیرە کوڕی سەید عەبدولحەکیم کوڕی سەید عەبدولکەریمی زەنبیلە کە لە ڕێبەڕانی تەریقەتی نەقشبەندی و قادری بوون. سەید کامیل لە شیعری "گوڵی هیوا" (کتێبی شاری دڵ) وەها باسی نەورۆزی گەلی کورد و خەبات بۆ کوردستانی کردووە:
کێ دی وەها لەپڕ گوڵی هیوا بپشکوێ! / نەورۆز و ڕۆژی خۆشیی گەلی کورد وەدەرکەوێ
ڕۆژی نەجاتە، کاتی خەباتە، فریشتەکەت / کوردە! ئەگەر نەترسی سەری ناوەتە سوێ
هەر چاوەڕێی خەباتی من و تۆیە کاکی خۆم! / من حازرم ئەگەر کەسێ بێت و ڕەگەڵ کەوێ
شەرتە نەدەم وچان و وەنەوز و خەوم نەبێ / هەر نەسرەوم دەمێ، لە بەیانی هەتا شەوێ
تا کفنی دوژمنم نەبڕم، نەیکەمە بەری / نەینێمە گۆڕی پیسی، نەڵێم ژینی خۆم دەوێ
"سەید کامیل"یش لە چەند شیعری دیکەیدا بە ناوەکانی "خاسەکەو (٢)، شنەی بەهار، سۆزی دەروون و بەهاری ناخۆش"، نەورۆزی هێناوە.
