"منم کە پادشای وڵاتم نەک سوڵتانی عوسمانی، ئەگەر ئەو لە من بە هێزترە، من لەو شەریفترم". ئەو ڕستە گرینگ و هەژێنەرە قسەی پیاوێکی نەجیم و نەجیمزادەی کوردە لە سەدەی نۆزدەدا، کە بە گوێی نێردراوی فەڕانسەیدا هەڵێناوە. "کریس کۆچێرا" لە شیکردنەوەی ئەو ڕستەیەدا لە کتێبی "بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد"دا دەڵێ: ئەو قسانە لە ڕاستیدا کورتە و پوختەی دونیای زەینی و مەزنیخوازیی نەجیمزادە کوردەکان بووە. ئەوەش بەرهەمی فێئۆدالیسمی ئاسیای مێژینە. ئەو بنە و بنەچە ڕەسەنانەی کە بەرپرسی قەڵا یان ئەربابی دۆڵ و دەرەیەک بوون و یاسای خۆیان بەسەر بنەماڵەکانی ژێردەستیاندا دادەسەپاند و خۆیان پێ شەریفتر و نەجیمتر و ڕەسەنتر لە سوڵتانی عوسمانی بوو. بە چاوی داگیرکەر لە سوڵتانی عوسمانییان دەڕوانی و کەڵکەڵەی گەورەیان بۆ ساز دەبوو ، بۆوەی لە دژی سوڵتانی عوسمانی ڕاپەڕن و پارسەنگی هێز لە ناوچەکەدا تێک بدەن. "بەدرخان بەگ" لە تۆرەمەی ئەو بنەماڵە کۆن و ڕەسەنانەی کوردستانە و لە ١٨٢١دا ئەمیری ناوچەی بۆتان بووە و لە کێشەی فێئۆدالی نێوان میرە کوردەکان و سوڵتانی عوسمانیدا، یەکەم کەسە کە لایەنی نەتەوەییی بەو کێشانە زیاد کرد و هەر بەو هۆیە وەک باوکی ناسیۆنالیسمی کورد ناوی دێنن. واتە ئەگەر بەر لەو میرە کوردەکان حەولیشیان داوە، بۆ پاراستنی موڵکی ژێر دەستی خۆیان و نەک مەبەستی نەتەوەیی ئەو حەول و چالاکییەیان نواندووە.
لەو گێڕانەوانەدا ئەوەی گرینگ دەنوێنی دوو بابەتە: یەکەم ئەوەی بەدرخان، خانی کوردان گرینگی بە ڕەسەنایەتی و دێرین بوونی مانەوەی خۆی و بنە و بنەچەی لەو وڵاتە داوە و دووەم هێزی چەکداری لەبەرانبەر هێزی مەعنەوی و نیشتمانی، بە سووک چاو لێکردووە و شای عوسمانی کە ئیمپڕاتۆری بەشێک لە ئاسیا بووە، لە بەرانبەر خۆیدا بە بچووک و کەم بایەختر دەزانێ . ئەو وانەیەی بەدرخان دواتر لە لایەن تاقمێکی دیکە لە ڕێبەرانی کوردەوە ڕەچاو کرا. واتە خۆیان و شوناسی خۆیان لە بەرانبەر ئەویتردا بە گرینگ بزانن و لەبەرانبەر نەیاردا خۆ بە سووک نەزانن. بە پێجەوانەوە هەم ئاکاری سیاسیی بەدرخان و هەم شێوەی هەڵسوکەوتی تاکەکەسیی ئەو، ئەم ڕۆڵەی زیاتر دەردەخا. لە سەرچاوەکاندا دەڵین ئەو تەنانەت لە تیپ و قەڵافەتی تاکەکەسیی خۆشیدا، هەمیشە حەولی داوە تیپ و ژێستی پادشای بە هەیبەت و بە هێزی هەبێ و تەنیا وەک سەرۆک عەشیرەت یان سەرۆک خیڵێک پۆشاک و جلی لەبەر نەکردووە. لەو بارەیەوە کریس کۆچێرا دەڵێ: ئەگەر میر بەدرخان بەگ خۆی بە پادشا دەزانی قەڵافەت و ئاکارێکیشی بوو کە شیاوی ئەو ویست و داوایە بێ. ئەو هەمیشە جلی زێربەفت و مێزەری گەورە و دەسرەی ئاوریشمی و پشتێندی تایبەت و پانتۆڵی ئاوریشمی ڕێ ڕێی سوور و ڕەش و کەوشی نووک هەڵگەڕاوەی سەر و بن سووری لەبەر دەکرد و قەڵافەتێکی شایانەی هەبوو و خەڵکی کورد بە چاوی ڕێزەوە لێیان دەڕوانی و وەک پێغەمبەری سانی و دووەم چاویان لێ دەکرد.
لە لایەکی دیکەوە بەدرخان ئەوەندی گرینگیی بە پێوەندیی دیپڵۆماتیک لەگەڵ نێردراوە فەڕانسەوی و ئینگلیسییەکان داوە بۆوەی تێیان بگەیەنێ ئەو وڵاتە هی ئەوە و خاوەن شوناسێکی غەیرە عوسمانییە، لە ناوخۆشدا دیپڵۆماسییەکی ناوخۆییی ڕەچاو کردووە. هەم لەگەڵ چینی باڵادەستی کۆمەڵگا و هەم لەگەڵ چینی ژێردەست یان دەست نەڕۆیشتووی کۆمەڵگا پەیوەندییەکی تۆکمەی هەبووە. ئەوانەی خوێندەواری ئەو سەردەم بوون و بەتایبەت چینی مەلا و پێشەوای ئایینی کە ڕۆڵی ڕێنوێنیی خەڵکیان لە ئەستۆ بوو، لە لایەن بەدرخانەوە گرینگییان پێ دراوە. بەو هۆیەی کە بتوانێ دەراوی دەمی ئەوان لە عوسمانییەوە بەرەو کوردستان بگۆڕێ.. واتە بتوانێ ڕەوتێکی وا ساز بکا هەم ئایینی پاراستبێ و هەم نەتەوەیی بێ. چون سەرچاوەکان باسی ئەوە دەکەن کە خودی بەدرخان شا پێبەندی ئایین بووە و هەموو ئاکار و یاسا و ڕێسای ئایینی لە جێی خۆیدا بە جێ هێناوە، بەڵام هەموو ئەوانە نەبوونەتە هۆی ئەوەی ڕووی خۆی بەرەو دەرگای بەرز (دەرگای سوڵتانی عوسمانی) کە خۆیان پێ دەمڕاستی جیهانی ئیسلام بوو وەربگێرێ. بەڵکوو ئەو هەم ئایین و هەم نەتەوخوازیی خۆی لە سەر خاکی کوردستان تێکەڵ کردبوو و لە هێزی ڕۆشنبیرانی ئەودەمی کەڵکی وەردەگرت و بە ناردنی دیاری و خەڵات ئاگاداری دەکردنەوە کە بوونیان لەو وڵاتەدا بە نرخە.
لە لایەکی دیکەوە ئاگاداری چینی دەست نەڕۆیشتووی کۆمەڵگا بوو. وەک نووسراوە خەڵکی دەستەنگ و نەدار و بێوەژن و پیرەپیاو و لێقەوماو لە حەساری قەڵای "دەرگۆڵە" کۆوە دەبوون و ئەویش بە دەستی کراوە و دڵی گەورەوە یارمەتیی دەدان و ڕۆژانە پارەیەکی بە باییی ١٢٥ دۆڵاری ئەوکات کە پارەیەکی بەرچاو بووە لە لایەن پادشاوە بە خەڵکی نەدار دەبەخشرا.
بەدرخان یەکەم میری کورد بووە کە لە "ورمێ"وە تا "نێوان چۆمان"ی بە دەستەوە بووە. وەکی دکتۆر "ئێم ئێم ڕایت" و "بریس" کە لەساڵی ١٨٤٦دا لە "ورمێ"وە تا "جزیرەی ئیبنی عومەر" چوون، دەگێڕنەوە؛ لە ٢٠ ڕۆژێکدا کە لە کوردستانی ژێر حکووماتی بەدرخاندا بوون، هیچ کێشەیەک نەهاتووەتە سەر ڕێیان و هەموو ڕێگاوبانەکان تەنانەت لەو شوێنانەی ڕێگا سەخت و هەڵەمووتیش بووە، هەر ئەمنییەت بووە و پارێزراوە. ساڵی ١٩٤٥ یش بەرپرسی کۆنسوولی فەڕانسە کە سەردانی ناوچەی "بۆتان" دەکا هەر ئەو باسە دێنێتە گۆڕێ کە ئاوەدانی و بارودۆخی ئەمنیی ناوچەی ژێر حکوومەتی بەدرخان لەگەڵ ناوچەکانی دیکەی ژێر دەسەڵاتی عوسمانی هەر بۆ بەراورد نابن. واتە ئاماژە بە ئاوەدانی و کشتوکاڵی بەداب و دەستوور و تێر و پڕیی خەڵک دەکا لە چاو ناوچەکانی دیکەی کە هەر ئەوکات لە ژیر دەسەڵاتی عوسمانییەکاندابوون.
بەڵام بەدرخان ساڵی ١٨٤٣ جارێک هێرش دەکاتە سەر ناوچە مەسیحی نشینەکان و ماڵ و حاڵیان لی تێک دەدا و ناوچەکەیان داگیر دەکا. بۆ جاری دووەم و ساڵی ١٨٤٦ دیسا ن هەڵدەکوتێتەوە سەر ناوچە نەستوورییەکان و ئەو کارەش ئاکامی زۆر نالەباری بۆ ئەو لێ دەکەوێتەوە. دیارە ڕۆژئاواییەکان و بە تایبەت بریتانیا و فەڕانسە بە توندی دژ کردەوە دەنوێین و ناڕەزایەتیی خۆیان دژ بەو هێرشانەی بەدرخان پاشا بۆ سەر مەسیحییەکان دەردەبڕن و ئەو ناڕەزایەتییە بە عوسمانییەکان دەگەیەنن. عوسمانییش کە بە بوونی بەدرخانییەکا ن تەنگەتاو بوون، لە بەرانبەر ئەو ناڕەزایەتییانەدا هێرش دەبەنە سەر بەدرخان. بەدرخان شا لەو سەردەمەدا لە قەڵای خۆی لە "ئیڕووح" پەنای گرتووە. بەڵام سەرەنجام لە ئووتی ساڵی ١٨٤٧دا تەسلیمی عوسمان پاشا دەبێ و ئەویش بۆ شاری "کاندیا" لە "دورگەی کەرت" دووری دەخاتەوە. پاشان لەوێوە جارێکی دیکە بۆ دیمەشق دوور دەخرێتەوە و سەرەنجام ساڵی ١٨٦٨ یان ١٨٧٠ لە دیمەشق کۆچی دوایی دەکا.
زۆریەک لە مێژوونووسان کوشتاری مەسیحییەکان بە هۆی داڕووخانی دەسەڵاتی بەدرخان پاشا دەزانن. دیارە دەستێوەردانی ڕۆژائاوییەکان لە کاروباری ناوخۆییی عوسمانی و کوردستان کاریگەریی لەسەر ئەو شێوانی دەسەڵاتە بووە و ئەگەر وەک ڕەخنەی مێژوویی چاوی لێ بکەین دەبێ بگوترێ بەدرخان ئەگەر لە لایەک خەریکی دیپڵۆماسییەکی چالاک لەگەڵ نێردراونی ئەورووپا بووە، نەدەبوو قامک بنێتە سەر خاڵە هەستیارەکانی ئەوان و بە هێرش بۆ سەر مەسیحییەکان بیان ورووژێنێ. لە لایەکی دیکەوە خۆ بە دەستەوەدانی بەدرخانێک کە شکۆی شایەکی گەورەی بوو و دەسەڵات و هێزی یەکجار زۆری بووە هەڵەیەکی کوشندەی دیکە بووە کە بووە هۆی ڕووخانی دەسەڵاتی بەدرخان شا کە جێگای هومێدی کوردان بوو. بەڵام هەرچییەک بێ، بەدرخان بناخەیەکی دانا کە دواتر ڕێبەرانی دیکەی کورد بە دوایدا ڕۆیشتن.
