لەیلا نوورانی
زریزە
زنجیرۆکەی زۆر باریک.
" سەری مەشکەم بەخیزە/ کەوای بەرم بەزریزە/ سەگبابە بۆ لێم زیزە/ هەی ماڵە‌بابم مەشکێ "
(پایانیانی، ئەدەبیاتی زارەکی موکریان، بەشی ژنان)
گوارەبەزریزە
تایبەتیی ئەو گواریەی کە زریزەی هەبێ یا پێوەی شۆڕ بووبێتەوە.
گوێ‌بەزریزە
تایبەتی ئەو کەسەی کە گوارەی بەزریزەی دە گوێدا بێ.
"ئەوشۆ هەوەڵی پایزە/ سینگ بە خشڵ و گوێ‌بەزریزە/ بەینێکە یار لە من زیزە"
(ماملێ)
زنجیر
چەند ئاڵقە زێو یا زێڕی تێک کراو.
زنجیری ڕەشمە
زنجیرێکی زێڕە، ئەڵقەکانی خڕ یان هێلکەیین و بەشێوەی ئاسایی دەکەونە باڵ یەکترییەوە و بۆ هەموو ئەو خشڵانە دەکار دەکرێ کە دە مل دەکرێن.
زنجیری کوردی
زنجیرێکی دوو لۆی قایمە کە بۆ تۆق و بازنەی کوردی و خرینگە دەکار دەکرێ و پەرەنگی پێوە هەڵدەواسرێ.
زەنگیانە
جۆرە مووروویەکی ورد و هەمەچەشن.
" کڵفەتی بانگ کردن: لە خۆتان دەن تۆق و تەلەسم و زێڕ و سنجاق و گوارە و کرمەک، ببێتە شۆڕابەیان جەواهیرات و وردەزەنگیانە"
(عەوڵا ڕەش‌ئەحمەدی، بەیتی پیوازان)
ژێرچەنە
هەر خشڵ و زەنبەرێک کە بە بەرچەنەگەدا دێ.
۱. ژنانی بەتەمەن کاتێک تاس‌کڵاویان لەسەر دەنا قەیتانێکی ڕەشی ئاوریشمی دووسەر بەقولاپیان لە ژێرچەنە دەکرد و لە تاس‌کڵاویان قایم دەکرد. هەتا تاس‌کڵاو بەسەریانەوە ڕاوەستێ.
۲. موورووجۆ یان لیزگەیەک زەنگیانەی وردی شین و لیزگەیەک زەنگیانەی ڕەشیان پێوە دەکرد و لیزگەکانیان لێک دەهاڵاند و قولاپیان لە هەرتک سەر قایم دەکرد و لە تاس‌کڵاویان دەدا.
۳. قەیتانێکی ئاوریشمی ڕەشیان دێنا نێوەڕاستەکەیان سوڕەت یان سککەیەکی چکۆڵەی پێوە قایم دەبوو.
٤. تەختێکی ساکاری زێڕ یان زنجیرێک کە تایبەتی دەست‌ڕویشتووان بوو.
تێبینی: ژێرچەنە پەرەنگی پێوە نێ.
" کوتی: هۆی کاکە ڕەنگ‌جنگانە/ ئەوە کرمەک و گوارە و ژێرچەنە/ چم پێ‌کوتووی هەڵیانقەنە/ سوورگوڵ لە باغان جەنەتە"
(عەوڵا ڕەش‌ئەحمەدی: بەیتی پیوازان )
"چ خۆشە فیتەفیتی شوان، چ خۆشە ئۆحەی گاوان/ چ خۆشە خرمەکەی خڕخاڵ و بازن وژێرچەنەی کابان "
(هێمن، بارگەی یاران، ٦٨)
سککە
پووڵی زێڕە و زۆر چەشنی هەیە، لە گەورەوە بۆ چکۆلەی تەنکتر و سووکتر دەبێتەوە و لە زۆربەی خشڵەکانی کوردەواریدا بەکار هاتووە.
سووڕەت
سککەی دەوەی قاجار و پەهلەوی: سککەی دەورەی ڕێژیمی پەهلەوی بوو و ئێستاش هەر بەکار دێ و شەش جۆری هەیە کە بریتین لە: دە‌پەهلەوی، پێنج‌پەهلەوی، دووونیوپەهلەوی، یەک‌پەهلەوی، نیوپەهلەوی و ڕوبعی‌پەهلەوی.
جۆری سەردەمی عوسمانی لیرەی پێدەڵێن کە بە لیرەی عوسمانیش بەنێوبانگە، جۆری ئینگلیسی سککە ئێلیزابێتی پێ دەڵێن و جۆری ڕووسییەکەی نێوی ژۆڕژە. سککە دەکرێ دەورەی تێ گیرێ.
سمەخەر
ئێسکێکە بەقەد تاقڕانی یان پووڵەکەیەکی زێو.
باوەڕ
ژن بۆ خۆشەویست‌بوون لەلای مێرد، دە پەڕۆیەکی دەدروون و لە پزووی ئاواڵ‌کراسی قایم دەکەن، نوێژی پێوە نییە و مندارە.
سنجاخ
ئەو بەشە لە گوارە لە دەچێ دە کونی گوێ و گوارەی پێ قایم دەبێ.
"ماچ دەکەم چەرخی دە ڕوومەتێ، لە بن وردەپەرچەمان، لە مەعبەینی گوارە و سنجاخێ"
(ڕەسووڵ شیرمۆخ: حەیران )
"ئەمن سێ ماچم دەست‌قەرزن لەسەر ئەوێ کەڵەگەتێ بەژن‌باریکێ، یەکیان لە خەت‌وخاڵی دە گەردنێ، یەکیان لەنێوانی سینگ و مەمکان، ئەوی دیکەیان لە ناسکی ڕوومەتێ، ماچ دەکەم پڕەنگۆڵێ و سنجاخێ"
(ڕەسووڵ شیرمۆخ: حەیران)
سووڕەت/ سووڕەت‌شایی
سککەیەکی زێڕی سەردەمی ئەحمەدشای قاجارە، لایەکی سووڕەت واتە ڕوخسار و لایەکی تری ناوی ئەحمەدشای لەسەرە، سەبارەت بە ڕوخساری ئەحمەدشا "سووڕەت‌شایی"شی پێدەڵێن. سێ قەوارەی گەورە و مامناوەندی و چکۆڵەی هەیە.
"ئەوە سەعید بە کێشان و بەوسووڵ قیمەتی گوارە و کرمەکی کردووە تەواوە، بێجگە لە قیمەتی خۆی چل‌وشەش مەجیدی سووڕەت‌داری زیادی دەداوە"
(ئەحمەد لوتفی: سەعید و میرسێوەدین)
"بەژنێ‌باریک لەبەر دەرکێ ماڵە بابی خۆی سەت ماشەڵڵا چەندە شیرنە .... ، خاڵێکی لە گەردنێیە دەڵێی سووڕەت‌شایینە"
(حاجی ساڵە تەورە: گەلۆ)
سەرپۆلە
زێڕ، مووروو یان بەردێکی باییدارە کە دەکەوێتە ناوەندی ملوانکە و لەسەرپشتێند ڕادەەستێ، سەرپۆلە دەبێ لە هەموو ئەو موورووانەی ملوانکە کە پێک دێن گەورەتر و بەرچاوتر بێ.
سەرپۆلەی قەبزەنوشتوو
خشڵێکە تەختی سێ‌گۆشەیە، نەخش و نەقیمی لەسەرە و بنی بەپێلک یا قڕانە، بۆ نووکی شاقەلی کەوا و بۆ گوڵی لاچاو و نێوەڕاستی تێکەڵی و مێخەک‌بەندیش دەکار کراوە.
