وڵات قادری
ئەم کاتەتان باش میوانانی هێژا، مامۆستایان و نووسەرانی بەڕێز، ڕێکخراو و میدیا کوردستانییەکان، کەسایەتی و چالاکوانانی کورد، بەخێربێن بۆ دووەمین مەڕاسیمی خەڵاتی زارا بۆ خزمەت بە زمانی کوردی.
خۆم زۆر بە بەختەوەر دەزانم کە لە بارودۆخێکی وەها سەخت و دژواردا کە ئێستا گەلی کورد پێیدا تێدەپەڕێ، بتوانین خزمەتی زمان و کەلتووری نەتەوەکەمان بکەین. هیوادارم چالاکیی وەکوو مەراسیمی خەڵاتی زارا، ساڵ لە دوای ساڵ بتوانێ بە نوێکاریی زیاتر، خزمەت بە زمانی کوردی و زمانزانان و خەباتکارانی ئەو ڕێبازە بکات.
بە ئاوڕدانەوە لە دۆخی زمانی کوردی لە چوار بەشی کوردستان و دیاسپۆرا، دەبینین لە سەد ساڵی ڕابردوودا نەیارانی کورد لە هەر چواربەشی کوردستان، هەم بە هۆی سیاسەتی نکۆڵیکردن و هەمیش بە هۆی دەسەڵاتیانەوە، ڕێگەیان نەداوە زمانی کوردی ببێتە زمانی پەروەردە و لە هەموو ڕێگەیەکەوە هەوڵی تواندنەوەی زمان و هونەر و کەلتووری کوردیان داوە و بەم هۆیەوە کاریگەرییەکی مەترسیداریان لەسەر زمانی کوردی دروست کردووە. بەڵام نەتەوەی کوردیش لە هەرکام لە بەشەکانی کوردستان لە بەرانبەر ئەو سیاسەتەی نەیاراندا خۆڕاگرییان کردووە و سەرەڕای ئەو خەسار و زیانانەش کە لە هەرکام لە بەشەکانی کوردستان پێیان گەیشتووە، بە پێی توانا زمان، هونەر و کەلتووری خۆیان پاراستووە.
لە باکووری کوردستان سەرەڕای هەوڵی سیستماتیکی تواندنەوەی زمان و کەلتووری کوردی و دانانی بەربەستی یاسایی بۆ پێشگیری لە پەروەردە و ئاخاڤتن بە زمانی کوردی، بەڵام دڵسۆزانی ئەو بوارە کۆڵیان نەداوە و بە کردنەوەی دەیان دامەزراوەی تایبەت و لە پلاتفۆرمی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان، بزاڤێکی نوێیان بۆ بەرپەرچدانەوەی سیاسەتی ئاسمیلاسیۆن دەست پێکردووە و دامەزراندنی چەندین دەزگای چاپ و پەخشی کتێبی کوردی و چاپ کردنی سەدان کتێبی کوردی، کردنەوەی بەشی زمانی کوردی لە چەند زانکۆی باکووری کوردستان و داکۆکی کردنیان بۆ جێبەجێبوونی پەروەردەی خوێندن لە قوتابخانەکاندا و هەروەها کەمپێینی سوێندی گەنجانی سەربەخۆ بۆ ئاخاڤتن بە زمانی کوردی، نموونەی بەرچاوی ئەو بزاڤەن.
لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، سەرەڕای هەرچەشنە گرفت و کۆسپێک کە کۆماری ئیسلامیی ئێران بۆ چالاکڤانانی زمانی کوردیی پێک دێنێ، چالاکی و بزاڤێکی ڕژدی ئەدەبی و پەروەردەی زمانی کوردی و پێشخستنی زمان و ئەدەبیات و هونەری کوردی، لە لایەن مامۆستایان و ڕووناکبیران و هونەرمەندانی گەلەکەمانەوە لە ئارادایە و پێشەنگەکانی ئەو بزاڤەش لە گرتن و سزای زیندان و ڕێگریکردنیان لە وانەوتنەوە، بێبەش نەبوونە. بۆ نموونە: زارا محەممەدی، موژگان کاووسی، سەیوان ئیبراهیمی، ئیدریس مینبەری و دوایین نموونەی ئەم خۆڕاگرییەش هەڵوێستی نووسەران و هونەرمەندانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە دوای کۆچی دوایی هونەرمەند تاهیر خەلیلی بوو.
لە باشووری کوردستان و لە ئەنجامی دەیان ساڵ خەباتی بێوچان و شەهیدبوونی دەیان هەزار پێشمەرگە و تێداچوونی سەدان هەزار خەڵکی سیڤیل لە پرۆسەی بەدناوی ئەنفال و کیمیاباران و کۆمەڵکوژیی کوردانی ئێزدی و کاکەیی و فەیلی، سەرەرای ئەمەی کە زمانی کوردی وەک زمانی فەرمی حوکمڕانی و پەروەردەی هەرێمی کوردستان دانی پێدانراوە و ئەم مافە لە دەستووری عێڕاقیشدا چەسپاوە و زمانی کوردی لە سەرانسەری عێڕاق لە تەنیشت زمانی عەرەبی وەک زمانی فەرمی دانی پێدانراوە، بەڵام ئێستاش گەورەترین پیلانی تواندنەوەی زمانی کوردی لە ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی هەرێمی کوردستان، لە خانەقین و کەرکووکەوە بگرە تا دەگاتە شەنگال و موسڵ بەردەوامە.
لە ڕۆژئاوای کوردستانیش، وێرای ئەوەی کە بە هەوڵی بەرێوەبەریی باکوور و ڕۆژهەڵاتی سووریا، زمانی کوردی لەو شوێنانەی کە دەسەڵاتی کوردی تێدا هەیە، بە فەرمی لە سیستەمی پەروەردەدا جێی گرتووە و پێش دەکەوێ، بەڵام لە ناوچە داگیرکراوەکانی عەفرین و سەرێ کانی و چەند ناوچەی تر سیاسەتی قڕکردنی زمانی کوردی لەلایەن داگیرکەرانەوە بەرێوەدەچێ.
لە هەندەران لە نێو کوردانی دیاسپۆرادا بە کەڵک وەرگرتن لە ڕێگاپێدانی یاساییی وڵاتان، هەوڵی جیددی بۆ خزمەت بە زمانی کوردی هەیە و سەدان مامۆستا و نووسەر و توێژەر و شاعیری کورد لە دیاسپۆرا بە نووسین و توێژینەوە و وەرگێڕان خزمەتی زمانی کوردی دەکەن و لە ساڵی ڕابردووشدا دەزگایەکی چاپ و پەخشی کتێبی کوردی لە ئەورووپا دامەزراوە و گەلێک کتێبی کوردیی بۆ کوردانی دیاسپۆرا چاپ و بڵاو کردووەتەوە.
جێگای سەرنجە کە نەیارانی گەلی کورد، لە درێژەی کۆمەڵکوژی و ئەنفال و کیمیاباران و سەرکوت و زیندان و ئەشکەنجە و لەناوبردنی جەستەییی کوردان، بە شێوەیەکی بێدەنگ دەستیان داوەتە کۆمەڵکوژیی کەلتووری و کۆمەڵایەتی و زمانیی نەتەوەی کورد، تاکوو مێژوو و زمان و شارستانییەت و کەلتوورمان بسڕنەوە. بە دڵنیاییەوە ئەم جۆرە کۆمەڵکوژییە، زۆر مەترسیدارترە لە کۆمەڵکوژیی جەستەیی تاکی کورد.
لەبەر ئەوەی پاکتاوی زمانیی هەر نەتەوەیەک، بە واتای قڕکردن و نەهێشتنی ئەو نەتەوەیەیە. زمان گرینگترین کۆڵەکەی ناسنامەی هەر نەتەوەیەکە و سڕینەوەی زمانی هەر نەتەوەیەک بە واتای مردن و لەنێوچوونی ئەو نەتەوەیەیە.
نەیاران بۆ پەردەپۆشکردنی ئەو هەموو تاوان و کۆمەڵکوژی و وێرانکارییەی لە مێژووی دوور و نزیکدا بەسەر کورد و کوردستانیان هێناوە، بە دامەزراندنی دەیان دامەزراوە و ڕێکخراوی تایبەت، بە تەرخانکردنی سەرمایەیەکی زەبەلاحی مرۆیی و ئابووری، بە کەڵکوەرگرتن لە هەموو ئامرازەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و ڕاگەیاندن و ئینتەرنێت و سینەما و فیلم، لە لایەک هەوڵ دەدەن لە زەین و بیردانکی خەڵکی کورد و ڕای گشتیدا ڕەوایی بەم تاوانکارییانەی خۆیان بدەن؛ لە لایەکی دیکەوە ئەو دامەزراوانە دەخەنە خزمەت دامودەزگای سەرکوتکەری خۆیان، تاکوو بە چاندنی تۆی دوبەرەکی و بێ باوەڕی و نائومێدی لە ناو خەڵکی کوردستاندا، یەکگرتووییی کۆمەڵگای کوردستان لەبار ببەن و بتوانن ڕۆڵێکی وێرانکەر و ڕوخێنەر دژ بە گەلی کورد بگێڕن.
هەوڵدانی نەیاران بۆ ڕووخاندنی ئیرادە و مۆڕاڵی نەتەوەییمانە بۆ ئەوەی وەک چۆن وڵاتمانیان داگیر کردووە، بە شەڕی نەرم و بەشێوەی بێدەنگ بتوانن مێشکی تاکی کورد داگیر بکەن و کورد لە ناسنامەی کوردبوونی خۆی بشۆنەوە، تا وای لێ بێ کە کورد وا بزانێ ناسنامەی ئەو، بەشێکە لە پاشکۆی ناسنامەی داگیرکەر و بەم شێوەیە کورد لە ناسنامەی خۆی بەتەواوی نامۆ بکەن.
لە وەها بارودۆخێکی سەخت و دژواردا بە هۆی نەبوونی میدیایەکی پرۆفیشیناڵی نەتەوەیی و نیشتمانی بۆ کورد کە بتوانێ بەرانبەر ئەم پیلانانەی داگیرکەرانی کوردستان بەرپەرچدانەوەی هەبێت، بەداخەوە نەیارانمان لە هەرچوار بەشی کوردستان، توانیویانە بەو ئیمکاناتە زەبەلاحەیان، پیلانەکانیان زیاتر پەرە پێ بدەن.
ڕێکخراوی کوردشۆپ بە هەستکردن بە مەترسیی گەورەی نەیاران لە لایەک و بۆشایی پیشەییانەی میدیاییی کوردی لە لایەکی دیکەوە، بۆ برەودان بە کەلتوور و زمان و مێژوو و ناسنامەی کوردی، دامەزراوە و هەوڵی ئێمە بەربەرەکانێ لەگەڵ پیلانی شوومی نەیاران و هاوکات هەوڵدان بۆ گەشەپێدانی زمان و کەلتووری دەوڵەمەندی کوردی و هەموو ئەو نرخ و بەها جوان و مێژووییانەی نەتەوەی کوردە کە لە شارستانییەتێکی کەونارەوە و لە قووڵایی مێژووەوە، نەوە لە دوای نەوە تا ئێستا هێناویەتی و پاراستوویەتی.
خاوەندارێتیی کوردشۆپ لە ئیرادەی نەتەوەیی و هەموو نرخ و بەهاکانی کۆمەڵگەی کوردستانە بۆ بەرپەرچدانەوەی هەوڵی تواندنەوە و سڕینەوەی کورد لە لایەن داگیرکەرانەوە و هەروەها بۆ پووچەڵکردنەوەی پڕووپاگەندەی چەواشەکارانەی نەیارانی کورد بۆ ناوزڕاندن و ناشیرین نیشاندانی کۆمەڵگەی کوردی وەک خەڵکێکی دواکەوتوو، توندڕەو، تاوانکار. ئەمەش وەک ئامرازێکی چەواشەکارانەی داگیرکەرانی کوردستانە، نەک تەنیا دژی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازانەی کوردستان، بەڵکوو لە دژی زمان و کەلتوور و مێژوو و هەموو بنەما مەعریفی و هێما و نرخە نەتەوەییەکانمان کە ناسنامە و شارستانییەتی کورد لەسەریان بونیاد نراوە.
کوردشۆپ بە ئیمکاناتێکی کەمەوە، بەڵام بە بیرێکی ستراتیژی نەتەوەیی و نیشتمانییەوە، بە کەڵک وەرگرتن لە پلاتفۆرمەکانی تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان، لەسەر بنەمایەکی زانستی و مەعریفی هەوڵی پاراستن و گەشەپێدانی ناسنامەی نەتەوەیی و نیشتمانیی کوردستانییان دەدات.
لەم بۆنە پیرۆزەدا، لە جێی خۆیەتی تکا و داوا لە دایکان و باوکانی کورد بکەین لە هەر شوێنک هەن، ناوی کوردی بۆ منداڵەکانیان هەڵبژێرن و بە زمانی شیرینی کوردی پەروەردەیان بکەن.
داوا دەکەین هونەرمەندان، نووسەران، شاعیران و فیلمسازان بەرهەمی کوردی بئافرێنن. داوا لە کچان و لاوانی نیشتیمان دەکەین بە پۆشینی جلوبەرگی کوردی و گەشەپێدانی کەلتوور و دابونەریتی نەتەوەیی، ڕەشبەڵەکی کوردی بخەمڵێنن و خاوەندارێیەتی لە نرخ و هێما نەتەوەییەکانیان بکەن.
داوا لە کوردستانییان دەکەین، خاکی پیرۆزی نیشتمانمان وەک گلێنەی چاویان خۆش بوێت و ژینگەی نیشتمانی باب و باپیرانمان و ئەو شوێنەوارە مێژووییانەی کە بەڵگەی شارستانییەتی کوردن، بە خاوێنی بپارێزن.
داوا دەکەین ڕۆشنبیران، مێژوو نووسان، میدیاکاران و دامەزراوەکانی پەروەردە و زانست، ڕێگری بکەن لە سڕینەوەی ناوی گوند و شار و شاخ و شوێنەوارە مێژووییەکان لە لایەن داگیرکەرانەوە.
داوا دەکەین بازاڕییان، کاسبکاران و بازرگانان، تابلۆی کوردی بۆ دووکان و کۆمپانیا و شوێنە بازرگانیەکانیان هەڵبژێرن و قوتابخانە و زانکۆ و نەخۆشخانە و شەقام و کۆڵانەکان هەڵگری ناو و هێمای کوردی بن.
لە کۆتایی قسەکانمدا دەمهەوێ سپاسێکی بێ پایانی تیمی ئامادەکاری مەراسیمی خەڵاتی زارا و لێژنەی هەڵبژاردنی براوەی خەڵاتەکە بکەم، کە خۆبەخشانە و ماندوویی نەناسانە کاریان کرد بۆ هەڵبژاردنی براوەی خەڵاتەکە و ڕێکخستنی ئەم مەراسیمە.
هەروەها پیرۆزبایی لە هەر کەسێک یان ناوەندێک دەکەم کە دەبێتە براوەی خەڵاتەکە و سەلامەتی و بەردەوامی و سەرکەوتن بۆ هەموو لایەک بە ئاوات دەخوازم.
هەر شاد بن
