لەیلا نوورانی
ئەگەر کەسێک یان بنەماڵە و عەشیرەتێک ویستبایان خزمایەتی، ماڵ یا تایفە یا عەشیرەتێکی‌تر بکەن، داوای کچ/ژنی ئەو بنەماڵەیان دەکرد و دەچوونە خوازبێنی.
خوازبێنی
بریتی‌یە لە خواستنی کچ یا ژن بە مەبەستی زەماوەند.
هاوتای چوونە سەر بەڕە/ داواکردن
چەند کەیخودا یا کەیخوداژنی خزم و ناسیاو دەنێرنە ماڵی کچ/ ژن و داوای ماڵی کوڕەیان بە مەبەستی زەماوەند پێ ڕادەگەیێنن.
" عەبدولعەزیز سێ کوڕی دەبن، سەیدەوان و مەلکەوان و نێچیرەوان. عەلی‌بەگی داسنیش کچێکی زۆر نایابی هەبوو. چەند داسنی بردن بۆ خوازبێنی."
(حاجی ساڵە تەورە: بەیتی سەیدەوان)
باوەڕ
قەندت لێ دە چا بکەوێ خوازێنیت دێ. (بە کچ و ژن دەکوترێ).
خوازبێنی کردن لە فۆکلۆر و ئەدەبیاتی کوردیدا
" کاکە‌برایم بە منی فەرمووە: ئەمن ناتوانم بچمە کن میری، بکەین خوازێنییە "
(هێمن، تحفە مظفریه: بەیتی برایمۆک)
خوازبێنی کردن لە کەسێک
" خوازبێنیم لێ‌کرد و سەری گرت. مەعسووم کچی کاحەمەی نۆبارم لێ مارە کرا. "
(هەژار، چێشتی مجێور)
ناردنە خوازبێنی کەسێک
ناردنی کەس یا کەسانێک بۆ خوازتنی کچ /ژن.
"بەڕاشکاوی بێ‌ئەوەی بزەم بێتێ: ئەمشەو بنێرمە خوازبێنی چی؟ "
(ئەمیری، زیندەخەو)
" لە شەڕ واز دێنێ و دەنێرێتە خوازبێنی و خانمی خانمان_ کە کیژی والیە بووە_ مارە دەکا."
(هەژار، مێژووی ئەردەڵان)
خوازبێنیکەر
ئەوانەی دەچنە داواکردنی کچ یا ژن
"... مەجلیس گیراوە و خوازبێنیکەر لەوێن، لەڕووم هەڵنایە بەتەنێ پچم، ناردییان پێنج کچ و دوو سەرسپییان هێنا. جا دەگەڵ وان ئەوە ئاسیەخان هات بۆ مەجلیسێ. "
(ئەحمەد لوتفی، بەیتی زەینەڵ و گۆزەڵ )
نیشانەکردن
ئەگەر خوازبێنی سەری گرت و مەجلیسێک دەگیرێ لە نێوان کەیخودا ژنەکانی ماڵی بووک و زاوا و پارچە‌زێڕێک بە دیاری دەدەن بە بووک و دەڵێن ئەوە نیشانەمان کرد. دوایی کەیخودا و سەرسپی مارەیی و ڕۆژی مارەکردن دیاری دەکەن.
نیشانەکراو
ئەو کچ/ژنەی کە قسەی لێ‌کراوە کە دەگەڵ یەکێک زەماوەند بکا بەڵام ئێستا مارە نەکراوە.
مارەکردن
ئەو مەجلیسەی کەیخودا و ژنی سەرسپی و خزمی نزیکی ماڵی بووک و زاوا تێی دا بەشدارن و مەلای دێنن و بە شەرعی ئیسلام بووک لە زاوا مارە دەکەن. ئەو ڕۆژە بووک لە لایەن ماڵی زاوا و خزم‌وکەسانی نزیکیەوە زێڕەوشان دەکرێ.
داب
بووک چارشێوی سپی بەخۆیدا دەدا و ژنێکی گەڕاوە‌ی خزم لەگەڵی دەچێتە ژووری مارەکردن، ئەو ژنە لە خزمان و باوەڕپێکراوانی ماڵی بووکە.
باوەڕ
بووک ئەگەر مارە کرا چارشێوەکەی بەسەر هەرکچێک دادا دوای وی دەبێتە بووک.
قەدیم لە دیوی بووک سازکردن، ژنی تەڵاق‌دراو و بێ‌بەخت ڕێگە پێنەدراو بوون و دەیانکوت شوومیان چاک نێ.
لە کاتی مارەکردن‌دا هەر کەس لکی دەسماڵ یان سۆرانی گرێ بدا ئەوە یان بەختی بووک دەبەستێ یان زاوا.
دوعا
لە کاتی زێڕەوشان بە بووک و زاوا دەڵێن:
پێکەوە پیر و خەرۆ بن.
تەخت و بەخت‌تان ڕێک کەوێ.
پیرۆزتان بێ و پەشیمانی نەکێشن.
