Hevkariya helbest û felsefê

Hevkariya helbest û felsefê - Beşa dawî

24 Sibat 19:22

Ziman û Wêje

Kamran Simo Hedilî

Helbestvan û Feylezof Nefsa Xwe Dikujin û Rizgar Dibin

Helbestvan û feylezof kesên li nav keftelefta bi nefsa xwe re li riya felsefe û helbesta xwe digerin in. Armanca wan a yekemîn ew e, bi têgînên xwe, bi hûnandina raman û hestên xwe, felsefeya jiyana bizanîn ji xwendevanan re bêjin. Hewl didin û dixwazin mirovan ji jiyana nezanînê û ji nêrînên teng rizgar bikin. Hemû hewildanên wan ew e, mirovahiyê bigihînin jiyaneke zana û hê xweştir. Dixwazin bi riya xwe zanekirinê, mirov xwe bigihîne asta jiyana Ezdanên efsanewî. Têkoşîna wan ew e, mirov bi azadî karibin biryarê li ser hatin û awayê jiyana xwe bidin. Mirov bi xwe bibin hikumdarên jiyana xwe û ji bona vê têkoşînê bidin.

Bi saya rênîşandana feylezof û helbestvanan, mirov fêrî hizirkirina kûr ya li tiştên nexuyaber dibin. Mirov bi riya xwendina helbestên xwedî felsefe, çêtir dikarin hişê xwe, bi rêkûpek bikar bînin û ramanên xwe baştir bihûnin. Fêr dibin êdî bi awayekî derwêşî çavgirtî, raman û hizirên heyîn napejirînin. Li hemberî hikumdarî û baweriyên hayîn bikevin nav gumanan. Lêkolînên xwe bikin, piştî aliyên rast û çewt tesbît bikin, nû biryara xwe li ser pejrandin an nepejrandina wan bidin.

Feylezof û helbestvan ji xwendevanan re nirxên mirov, civak û xwezayê dibêjin. Lê vê jî ji wan re dibêjin, ‘‘bi çavên pîroziyê li ti bûyar, tişt û kesan meyîze nekin.” Bi helwestên xwe yên rexnegir û gumanber, rê li ber bawerkirina pîrozîyên neguhar digrin û guhartina her tiştî bi felsefe û helbestên xwe nîşanî dikin.

Li gel zaneyên helbest û felsefê, helbest ne tenê hest e, bi hestê re têgîna ramanê ye. Amûra rênîşandana pêşxistina mirovahiyê ye, bi saya wê hest û ramanên azadiyê di nav civatan de xorttir dibin.

Fridrich Schîller dibêje; “Mirovên azad dirûvên Ezdanan didin û mirovên nefsa xwe dikujin azad dibin.”

Mirovên azad ew mirov in, yên xwe gihandine têgihiştina felsefeya jiyanê. Xwe ji dîlîtiya tirs û nefsa xwe rizgar kirine. Di riya gihiştina rastiyê de bêwestan tekoşinê didin. Berî her kesî, ji her kesî zûtir jî helbestvan û feylezof li riya azadbûnê digerin û xwe azad dikin. Ne tenê li gorî hest û xeyalên xwe tevdigerin, hest û xeyalên xwe dikin bin fermana hişê xwe. Dixwazin ramana azadiyê ya xwe li hiş û giyanê wan pêçayî di dilê xwendevanan de biafirînin. Dixwazin, xwendevanan bi vê daxwaza jiyana bilind bînin coşê. Ji bona karibin vê armanca mezin û pîroz bi her kesî bidin bihîstin, nîşanî her çavên dibînin bikin, hemû hêza zanîna hişê xwe bi kar tînin.

Helbestvan û feylezofê Romayî Tîtus Lucretius Carus wisa dibêje; ‘‘kesên hişê xwe û rastiyan bikar bînin, digihijine asta mirovên bêhempa.’’

Helbestvan hest û ramanên xwe bi riya helbestê derdixine derve, wan xweşik di nav hev de dirêsin û digihînin xwendevanan. Bi vê mebestê dixwazin, raman û hestên xwe li nav civatê belav bikin, da hiş û wijdana civatê jî bilivînin. Ji bona karibin bala xwendevanan bikşînin ser peyama xwe, helbestê bi ramanên bi hestan hatin hûnandin dinivisînin.

Bi derbirînên hunerî hest û ramanên civatê şiyar dikin û ber bi armancê ve diçin. Pêşî hestên xwe nas dikin, bi hestên xwe re didin û distînin. Bi tevna hunerî wan hestan dihûnin û bi zimanê tevde wêneyên hunerî ne, li ber çavên xwendevanên xwe radixin.

Helbestvanê Meksîkî Octavio Paz dibêje; “Divê em çav vekirî razên, bi destên xwe xewnan bibînin. Em xewnan li çavxewiya mîna herika armanca rûbaran bibînin. Divê li xewn dîtina weswesiya rojê, li dinyayên avakirî bi dengên bilind bibînin xewnên xwe. Sitran bisitrên heta rayên sitranan derkevin derve. Di tavê de xwe bişon, bi çirûskan meywayê şevê bixwin. Stêran kîtkîtî (hece) bikin...”

Ez jî dibêm, divê hemû xirecira feylezof û helbestvanan ji bona sitranên pîroz li pêş şerxa zemên bi herikin bin. Xizmeta çavkilkirina sipehîtiya zimên, dîlana hatina paşerojê be.

Teşî bi ahenga peyvên ronî ji çaranivîsa mezin û wê de rîsê jiyanê bilind birêsin.

Ji nav xêzikên jiyana roja xwe derbikevin û henasa dema xwe hîs bikin. Bi rênîşandanên xwe ji xemgînî û janan rizgar bibin, xwe bigihînin şadiya afirandinên bêmirin.

Divê bi hev re ji vê kaniya çêjxweş avê vexwin û bê çawa helbestvan di helbestên xwe de felsefê dinivîsin, feylezof jî di felsefeyên xwe de sitrana jiyanê ji mirovan re bibêjin.

Ji ber vê pevşabûn û pevçûna felsefe û helbestên Friedrich Nietzsche (Nîçe). Li nav derdorên felsefe û wêjehezan, navê wî weke feylezofê helbestvan û helbestvanê feylezof tê bi nav kirin. Awayê derbirînên wî yên felsefî gelek wêjeyî ne û bi zimanê helbestvanî tîne ziman. Helbestê wî jî xwediyê kûriya wataya giyanê felsefî ne.

Ji bilî wî gelek feylezof û zaneyên pîşeyên cuda jî, helbest nivîsandine û dê binivîsin.

Yek ji wan zaneyên helbest nivîsandin jî, feylezof, civaknas, aborînasê polîtîk û dîroknas Karl Marksê dibêje; “me tiştek li xwezayê zêde nekir. Tenê me ew wekî dixuyê hilda dest û şirove kir’’ e.

KURDŞOP

306 Dîtin

+964 751 430 3262

+964 751 460 9262

[email protected]