Dîroka hevçerx a siyasî ya Kurd li Rojhilatê Kurdistanê, tejî navê wan rêberan e ku hemû jiyana xwe ji bo Kurdayetî û xebat ji bo çareserkirina pirsa netewî ya gelê xwe terxan kirine. Ne kêm in ew rêberên ku di vê riyê de jiyana xwe kirine qurbanî û nave wan di nava xebat û tekoşîna gelê wan de bûye dîrok. Lê di nava wan stêrkan de rojeke geş heye, rûyek ku her tenê navî wî li ser asta cîhanê prestîj û baweriyê dide Kurd û tevgera siyasî ya Kurd.

Ebdulrehman Qasimlo, ew navê naskirî û sembola netewî û roja geşe ku di sedsala 20ê de û li Rojhilatê Kurdistanê derket û ne tenê coş daye tevgera Kurdî li wî beşê Kurdistanê, lê ji ber asta bilind a kesatiya wî, jîr û jêhatîbûna wî ya piralî di siyaset, zimanzanî û dîplomasiyê de, pirsa Kurd li Rojhilata navîn, wek pirsa neteweya herî mezin a bê dewlet bi cîhanê da nasandin.

Ebdulrehman Qasimlo sala 1930 a miladî li bajarê Urmiyê ji dayîk bû. Ew kurê Mihemed Xan Qasimlo, kesayetiya siyasî û navdar ê Herêma Urmiyê bû ku ji ber pêgeh û mertebeya civakî nasnavê "Wisûqûdîwan" wergirtibû.

Qasimlo dibistana, navendî û amadeyî li bajarên Urmiye û Tehranê xwendine, piştî temamkirina qonaxên xwedinê li Îranê,bo berdewamîdan bi xwendina xwe çûye Tirkiyê û li beşê Civaknasî yê Zanîngeha Stenbolê de navê xwe tomar kiriye. Piştî ku çend mehan li Tirkiyê dimîne, çûye Fransayê û li Zanîngeha Sorbonne xwendina xwe berdewam kir. Qasimlo yê genc dema ku li Fransa bû bi hevkariya çend xwendekarên din "Komeleya Xwendekarên Kurd li Ewrupa" damezirand. Lê ji ber givaşên dewleta Heme Reza Şa bo ser Fransa, Qasimlo ji Parîsê derket û sala 1949ê wek yekem bursiyeya Îranê ya Yekîtiya Navnetewî ya Xwendekaran çûye bajarê Pragê û xwendina xwe berdewam kir.

Qasimlo ji sala 1951ê û pêde gelek caran weke nûnerê xwendekarên Îranê beşdarî di civîna Saziya Xwendekarên Cîhanê de dikir û herweha di konferansa Federasyona Cîhanî ya Ciwanan de ku li bajarê Budapeşte birêve çû, nûneratiya xwendekarên Îranî kir.

Qasimlo piştî wergirtina lîsans (Bekeloryos)ê di Zanistên Civakî û Siyasî de wergirt û vegeriya Îranê û bi pratîk dest bi xebata xwe ya siyasî kir. Wê demê di navbera Partiya Demokrata Kurdistan û Partiya Tûde de hevkariya siyasî û rêkxistinî hebû, Qasimlo jî weke endamê Hizbê di çalakiyên siyasî yên partiyê de beşdar dibû li Tehranê nûneratiya Partiya Demokrata Kurdistanê dikir.

Piştî derbeya 28 tebaxa 1953an û givaşa bo ser hêzên çep, bi neçarî vegeriya Mehabadê û bi veşartî û dûr ji çave navendên istixbaratî yên Heme Reza Şa xebat dikir, herweha erkê weşana rojnameya "Kurdistan" ku medya fermî ya Hizba Demokrata Kurdistanê bû girte stûya xwe.

Qasimlo sala 1955an vegeriya Czechoslovakia (Çekoslovakya) û li zanîngeha Pragê berdewamî daye xwendina xwe ya akademîk. Sala 1957an careke din bo tekoşîna veşartî vegeriya Îranê. Lê vê care hate girtin û piştî rizgarbûna ji destê hêzên hikûmeta Îranê vegeriya Pragê.

Sala 1958ê piştî şoreşa Îlonê û vejîna tevgera Kurdî hate Başûrê Kurdistanê û hewla ji nû ve rêkxistina refên hizba demokrata Kurdistanê da. Lê ji ber hevrikiyên navxweyî li Iraqê sala 1960 ji aliyê dewleta Iraqê ve hate dersînorkirin, bo cara sêyem vegerya Prag û berdewamî daye xwendina xwe li zanîngehê heta doktora di zanistên aborî û siyasî de bidest anî, "Kurdistan û Kurd" ku thesis a doktoraya Qasimlo bû, niha jî yek ji çavkaniyên here sereke û dewlemend ên zanistî ye bo naskirina pirsa Kurd û erdnîgarî, xweza û siyaseta Kurdistanê.

Dr. Qasimlo piştî ku doktora anî, wek mamosta li zanîngeha Prag dersa aboriya sermayedarî û aboriya siyasî û teoriya geşeya aborî digot.

Ew serdem û qonax di jiyana Dr. Qasimlo de qonaxa zêrîne bo ezmûna zanistî û peywendiyên siyasî. Di wê qonaxê de ye ku wek yekem kesayetiyên siyasî yên çep ên cîhanê lêkolînê li ser teoriya Karl Marx dike û baweriya pêdaçûna bi wê sîstema hizrî û siyasî û aborî li cem wî bihêz dibe. Tevî wî feylesof û kesayetiyekî wek Eduard Bernstein ku di teoriyên siyasî de bi Marxiyên reformxwaz tên naskirin, dest bi pêdaçûna bi sîstema fikrî û siyasî dikin.

Dr. Qasimlo li qontara çiyayên Rojhilatê Kurdistanê bi nivîsîna "gotineke kurt derbarê sosyalîzmê" "Kurtebasêk le ser sosyalîzm"

Tevî rexnekirina sosyalîzmê, hêleke cudakirinê bo vê sosyalîzmê datîne, ev şîrove weke armanca siberojê ya partiya wî "Hizba Demokrata Kurdistana Îranê" cîgir dibe.

Du dehik ji qonaxa her zêrîn a jiyan û xebata Dr.Qasimlo

Sala 1970an û piştî derxistina peyama 11 adarê û rêkeftina rêberên tevgera siyasî ya Kurdistana Iraqê li gel dewleta wî welatî ku derfeta çalakiyên siyasî li Kurdistana Îranê zêde bibûn, Dr. Qasimlo bo rêkxistina refên Hizba Demokrata Kurdistanê vegeriya Başûrê Kurdistanê.

Dr. Qasimlo di sêyemîn konferansa Hizba Demokrata Kurdistanê de weke Endamê Komîteya Navendî û piştre weke Sekreterê wê partiyê hate hilbijartin. Di du dehikên dawiyê yên jiyana xwe ya siyasî de di tevahiya kongreyên partiyê de heta wê dema ku hate terorkirin bi piraniya dengan wek sekreterê partiya xwe hat hilbijartin.

Taybetmendiyeke giring a Dr. Qasimlo ev bû ku karîbû li ser bingeha şiyana siyasî û hizrî, xwe weke kesayetiyekî siyasî yê pile yek di astê cîhanê de îsbat bike û hewil bide ku pirsa Kurd bike mijareke navtewî. Her ji ber vê di gelek ji wan civat û civînên siyasî yên Ewrupa de ku derbarê pirsa Kurd dihatin sazkirin bo şêwirî û pirskirinê dihate vexwendin, pirsa Kurd weke pirseke siyasî û mirovî ya neteweyeke bêdewlet dikire rojev û dikir ku bala kesayetî û navendên siyasî bo pirsa Kurd bikşîne û piştevaniya wan qazanc bike.

Hewlên siyasî yên Dr. Qasimlo di nasandina xebata rewa ya gelê Kurd de, weke mînak prestîja siyasî ya Hizba Demokrata Kurdistana Îranê bû sedem ku deriyê saziya Socialist International bo wan vebe û li ser mîkrofona wê ku duyemîn saziya mezin a cîhanê ye dengê xebat û tevgera siyasî ya Kurd bigihîne her derekî cîhanê. Piştî wan hewlan bû ku partiya wî wate Hizba Demokrata Kurdistana Îranê weke yekemîn partiya Kurdî bûye endam di vê saziya navneteweyî de.

Dr. Qasimlo di vê qonaxa jiyana xwe ya siyasî de karî bibe endazyarê bi navdewletî kirina pirsa Kurd û tevî dîplomatên mezin ên cîhanê weke mînak, Danielle Mitterrand û François Mitterrand Serokkomarê Fransa û Ahmed Ben Bella serokkomarê Cezayîrê û gelek kesayetiyên din ên siyasî peywendiyeke nêzîk ava kir û pirsa Kurd ji pirseke herêmî kirine mijareke cîhanî.

Kesayetiya siyasî ya Dr.Qasimlo demekê bêhtir eşkere dibe ku siyasetvan û bîrmendên ne Kurd behsa wî dikin. Dr. Frédéric Tissot konsûlê berê yê Fransa li Herêma Kurdistanê derbarê Dr. Qasimlo de dibêje ku: tevahiya wê dema ku min alîkariya şoreşa Kurdistanê kiriye ji ber kesayetiya Dr. Qasimlo bû. Qasimlo yekemîn mamostayê min bû û qet nebû ku ez tiştekî jê fêr nebim. Ew ji bo kesekî Fransî wek min, çavkaniyeke zanistî bû. An jî professor Fîlîp Polannjê dibêje: Qasimlo akademîsyenekî naskirî, mirovekî pragmatist, serokekî çirîk û siyasîyekî xwedî exlaq bû.

Mehdî Xanbaba Tehranî ku serokê Yekîtiya Xwendekarên Çep ên Ewrupa bû, di pirtûka "Tevgera çep li Îranê" de dibêje "Di destpêka şoreşa gelên Îranê de, ti kesayetiyek nebû ku tevahiya hêzên siyasî û aliyên çep li ser wî yekdeng bin ku wek serokkomar bê hilbijartin. Tenê kesayetiyek hebû ku hemû di wê baweriyê de bûn ku ew hêjaye rêberatiya Îranê bike, ew jî Dr. Ebdulrehman Qasimlo bû, lê ji ber ku Kurd û Sunne bû, em poşman bûn. Siyasiyên Îranê gotin, "Em ê çawa rêberî kirina Îranê bidin Kurdekî Sunne."

Mixabin ew rêberê hêja yê Kurd û ew dîplomatkarê jêhatî ku pirsa Kurdên Rojhilatê Kurdistanê kire mijarek ku bala siyasetvanên Rojava bikşîne, roja 13 tîrmeha 1989ê ya miladî wate (22 pûşpera 1368 a rojî) û di temenê 59 saliyê de ji aliyê Dîplomat – Terorîstên Komara Îslamî ya Îranê li ser maseya gotûbêjê li bajarê Vienna ya paytexta Austria hate terorkirin.

Goristana Père Lachaise a Fransayê termê wî yî pîroz himbêz kir, lê xewnên wî bûne hêz û hêviyên dehan milyon Kurdan li hemû perçeyên Kurdistanê. Wek çawa di şoreşa Jîna yê de ti xwepêşandan û civat û civînek û çi dîwar û tabloyek nebû ku têne neyê gotin an nivîsandin "Qasimlo, Qasimlo, Riya te Berdewam e"