ئاراس حسۆ
- رێ ل رێوی لڤی، رێوی ل لڤی
بەپێی ئەم گوتەیە دەزانن کە بابەتەکەمان سەبارەت بە "زووگۆتنۆک"ە (زووبێژۆک). لێرەدا بەکورتی فەرهەنگی زووگۆتنۆک لە کۆمەڵگەکەماندا بە ئێوە دەناسێنین.
زووگۆتنۆک بەشێکە لە ئەدەبیاتی زارەکی و بۆ منداڵان بەکار دێت. بۆ ڕەوانیی زمان، بۆ هۆشیاری و شێوازی بێژەکردن، بە شێوەی قافیە دەردەبڕدرێت و بەکار دەهێنرێت. بۆ ئەوەی منداڵان فێری قسەکردنی باش بن، کاتێکی خۆش بەسەر بەرن و یاری بکەن، زووگۆتنۆک بەکار دەهێنرێت. زووگۆتنۆک ڕۆڵێکی گرینگی لە پەروەردەکردنی منداڵاندا هەیە.
منداڵان لە ڕێگەی زووگۆتنۆکەوە تایبەتمەندییەکانی زمان، هەم سیستەمی گشتیی زمانی و هەم وردەکارییەکانی، لە مێشک و نائاگایی خۆیاندا دادەنێن. پێناسەی جیاواز بۆ زووگۆتنۆک زۆرە، ناونانی بەپێی ناوچەکان دەگۆڕدرێت، هەر ناوچەیەک بەپێی دۆخی خۆی ناوێکی هەیە. لە ناوچە جیاوازەکاندا ئەمانەی پێ دەگوترێت: "زووبێژۆک، زۆربێژۆک، زووگۆتنۆک، چیڤانۆک و بزەلێڤ و هتد." بەڵام مرۆڤ دەتوانێت بڵێت زۆرترین بەکارهێنراو لەنێو خەڵکدا، زووگۆتنۆکە.
لە بنچینەی زووگۆتنۆکدا، هەندێکجار مەتەڵۆک و چیرۆکی مانادار دەگێڕدرێتەوە، هەندێکجاریش زووگۆتنۆک بێ مانا دەگوترێت. هەروەها زۆرجاریش وشەکانی نێو زووگۆتنۆک بێ مانایە. هەندێک زووگۆتنۆک درێژە و هەندێکیش کورتە. مرۆڤ دەتوانێت بڵێت، زووگۆتنۆک وەک شیعری کۆنی کوردی دەردەبڕدرێت، بەڵام لە ڕاستیدا شیعر نین. کاتێک مرۆڤ بە شێوەیەکی بەرفراوان سەیری زمانی کوردی دەکات، دەوڵەمەندی و قووڵاییی زووگۆتنۆک دەبینێت. هەر بۆیە زمانی کوردی لە سایەی زووگۆتنۆک لەسەر پێ ماوەتەوە. بۆیە بەهۆی زووگۆتنۆک، منداڵان دەتوانن بە ئاسانی فێری زمانەکەیان و فێری قسەکردن ببن.
مرۆڤ دەتوانێت بە دووبارەکردنەوەی زووگۆتنۆکەکان بە منداڵەکانی وا بکات کە ئەوان زمانی دایکییان خۆش بوێت. چونکە لە زووگۆتنۆکدا، زمان پەرە بە کەسایەتیی مرۆڤەکان دەدات و جیهانی فیکریی خۆیان لە ڕێگەی زمانەوە بنیات دەنێن. هەروەها چونکە لایەنێکی یاریکردنیان هەیە، زیاتر بۆ منداڵان سەرنجڕاکێشە و منداڵان خۆشیان دەوێت.
هەندێک زووگۆتنۆک سەربەخۆن و بە جیا دەگوترێن، هەندێکیان لە ڕێگای چیرۆکەکانەوە دەگوترێن، هەندێکیان لەنێو چیرۆکەکاندا دەگوترێن، هەندێکیشیان لە کۆتایی چیرۆکەکاندا دەگوترێن. هەندێک زووگۆتنۆکیش بۆ دەستپێکردنی یارییەکان دەگوترێن. هەندێکیان لە ژمارەکان و یاریی ژمارەیی پێک دێن. زووگۆتنۆک لە شانۆی فۆلکلۆریشدا بەکار دەهێنرێن.
هەرچەندە زووگۆتنۆک وەک بەشێکی پەیوەندیدار بە منداڵان وەسف و هەڵسەنگاندنی بۆ دەکرێت، بەڵام لەنێو گەورەساڵانیشدا جێی گرتووە. مرۆڤ دەتوانێت لە فێرکردنی زماندا بە ئاسانی بەکاریان بهێنێت و سوودیان لێ وەربگرێت. هەروەها بۆ ڕاستکردنەوە و چارەسەرکردنی کێشەکانی قسەکردن و بێژەکردن بەکار دێت.
- زووگۆتنۆک لە سەرەتای چیرۆکەکاندا بەم شێوەیە دەگوترێت:
کێزێ کێزێ کێزخاتوونێ
ب شمکا رەقرەقوونێ
ب شالێ گولاڤدوونێ
کەتیە هەریێ هەتا قوونێ
تو یا خوە بگهینێ، یا نەگهینێ
- زووگۆتنۆک لە کۆتاییی چیرۆکەکاندا بەم شێوەیە دەگوترێت:
من ستریەک دا ب دو نانان
دو نان دا ب دو بەرانان
دو بەران دا ب بووکەکێ
بووکەک دا ب تووتووکەکێ
- زووگۆتنۆکی سەربەخۆ:
ئەز چووم مالا خالێ مەلە رەمەزان
من گۆت مالا خالێ مەلە رەمەزان
کا مەرا مالا خالێ مەلە رەمەزان
- بۆ ژمارە:
چل و چار و چاردەهـ
بیست و پێنج و پازدەهـ
هەڤدەهەک و دو هەژدەهـ
هەندێک زووگۆتنۆک لە "هەڤۆکەک" پێک دێن، وەک: "کورم قورم قول کر."
وەک دەزانرێت کەلتووری کوردان زیاتر بە ژیانی گوندنشینییەوە شکڵی گرتووە. لەم کەلتوورەدا کشتوکاڵ و سروشت بە تایبەتی گرینگییەکی زۆری هەبووە. کاتێک باران دەبارێت منداڵەکان کۆ دەبنەوە و وەک دەرفەتێک بۆ یاریکردنی دەبینن و بە خۆشحاڵییەوە بە کۆڵاناندا دەگەڕێن و پێکەوە زووگۆتنۆک دەڵێن. منداڵەکان بەم شێوەیە مزگێنیی بارانبارین بە خەڵک ڕادەگەیەنن:
بارانێ ببار ببار
چڤیکا گەنمێ تە خوار
قژکا ل تە هاوار
دلێ مە سالا شین
بووکا مە دبێ ئامین
کاتێک سەیری کەلتوور و فۆلکلۆری کوردی دەکەین، بەرەوڕووی هەزاران زووگۆتنۆک، پەند، قەولێک و مامکان و هتد دەبینەوە. بێگومان ئەمە یەکێکە لە دەوڵەمەندی و سەروەت و سامانی کەلتووری کوردان.
سەرچاوە:
لە وتاری "رۆدینتا یەکتار" و چەند زووگۆتنۆکی فۆلکلۆر.
