Kurdshop - Li ser rêbertiya Pêşewa Qazî Mihemedê şehîd, hinek tişt hatine nivîsandin ku qaşo haya wî ji encama biryara xwe ya dîrokî nebûye. Naveroka wan nivîs û şirovan wiha ye ku tenê ji ber guhertina şert û mercan û têkçûna hevsengiya hêz di navbera Îran û welatên mezin de, kurdên Rojhilat û Pêşewa, karîne ji wê derfetê sûd werbigirin û bi derxistina biryarekî, Komara Kurdistanê ragehînin.

Di dema şirovekirina her bûyereke siyasî de, pêwîst e tevahiya sedemên hundir û derve li ber çavan bên girtin. Helbet mirov nikare rol û bandora hêzên cîhanî di bûyerên siyasî yên navxwe de piştguh bixe. Wê serdemê şerê cîhanî bidawî hatibû û hêzên mezin bi taybet Yekitiya Sovyet û Berîtanya û Amerîka mijûlî hevrikiyekî nû bûn. Ji ber wê jî bê guman bandora wan bûyeran li ser Kurdistanê hebûnê û jidayîkbûna Komara Kurdistanê hebûne. Lê ev nayê wê wateyê ku kurd xwedan îrade û bawerî û plana xwe bo avakirina dewleta xwe nebûye. Xwendina bizavên siyasî û civakî yên beriya Komara Kurdistanê, wê rastiyê derdixin ku kurdên Rojhilatê Kurdistanê, beriya Komarê û 100 sal berî niha, gihîştibûn wê baweriyê ku pêwîst e xebatek nû were destpêkirin. Ji ber ku jî li navçeyên cuda yên Kurdistana Rojhilat, çendîn serhildan û livîn hatibûn kirin û ya beriya Komara Kurdistanê jî, xebata Komeleya Vejîna Kurdistanê, J.K., bû ku bi alîkariya beşek ji çalakvanên siyasî yên Başûrê Kurdistanê hatibû damezirandin. Em dikarin bêjin daxwaziyên wê ji heta astekî ji komarê jî radîkaltir bûn. Biçûkkirina xebata siyasî û azadîxwaziya kurd, bi her qestekî were kirin, tiştekî din e û wateyek din heye. Di vî warî de du alî hene. Aliyek, Komara Kurdistanê û rêveberiya wê, wek darê destê biyaniyan û Sovyet û komînîstan dizanin. Armanca wan ew e Komarê biçûk û bê nirx nîşan bidin; komara ku bi hemû pîvanan, beşek mezin ji mercên demokratîkbûnê li ber çavan girtibû û ev jî ji aliyê dost û dijminan ve tê qebûlkirin.

Aliyê din jî rexnegir in û bi rengekî din behaneyan li Komarê û rêveberiya wê digirin û dibêjin, qaşo ew hikûmeta ku Pêşewa û hevalên wî ava kirin, nûnertiya tevahiya tex û tayên civakê nekiriye û li ser erdnîgariyek biçûk hatiye avakirin û nekariye derbasî hemû beşên Kurdistanê bibe û li navçeyekî tenê asê maye. Lê eger em objektîf bin û şert û mercên wê demê li ber çavan bigirin, em dibînin ku Qazî Mihemed hewl daye hemû tex û tayên civakê, ji rewşenbîran bigire heta şêx û mela û beg û axa beşdarî wê xebatê bibin. Temenê Komarê jî ew qasî dirêj nebûye ku bikaribe ji wê zêdetir bike. Derheqê wargeha Komarê jî, hêzên cîhanî ne tenê li Kurdistanê lê li seranserî Îranê, rê nedidan rûbera Kurdistanê ji wê berfirehtir bibe. Eger hinek kes jî dibêjin, pêwîst bû di dema avakirina Komara Kurdistanê de li dijî Berîtanya şer hatiba kirin, hizreke ne objektîf bû.

Em dikarin rastiyan li nav rûpelên dîroka devkî û nivîskî de bibînin, da ku bizanin biryar û armancên rêveberiya Komara Kurdistanê çi û çawa bûne. Vê dawiyê belgeyek hatiye belavkirin ku nîşan dide Pêşewa Qazî Mihemed, haya wî ji hemû metirsiyên piştî ragehandina Komara Kurdistanê hebûye.

Ew belge, rastiyek din jî derdixîne holê, ew jî ew e; Pêşewa ji xwe xwedan hêzeke mezin ya manewî û civakî û siyasî bû, lê siyasetmedarekî otorîter nebû, belkî baweriya wî bi şêwir û hizra giştî hebû. Dema dixwast karekî girîng bike, ligel tex û tayên zana yên serdema xwe dişêwirî. Piştî proseyeke wisa, biryara xwe ya dîrokî da û Komara Kurdistanê ragehand. Ew biryar heta niha jî yek ji xalên geş yên jiyana siyasî ya kurd e.

Heman belge vê rastiyê jî nîşan dide ku biryara Pêşewa Qazî Mihemed, piştî têkçûna Komarê û şehîdkirina wî jî, biryareke agahane bûye. Di belgeyê de xuya dibe ku haya wî ji encamên wê biryarê hebûye û zaniye dê çi were serê wî. Lê dîsa bo parastina miletê xwe, biryar dide li Mehabadê bimîne û ligel Heme Husên Xanê Seyfî Qazî û Sedrî Qazî ji aliyê rêjîma gendel ya Pehlewî ve hatin bidarvekirin, bi vî rengî xelkê Mehabadê parastî man û komkujiyek wek ya Tewrêzê li Mehabadê rû neda.

Ew belgeya ku em behs dikin, nameyek e ku di bersiva nameya Pêşewa de hatiye nivîsandin. Ew name, ji aliyê Şêx Mihemed Bêjwêyî berniyas bi Şêx Mihemedê Neqişbendî ve bo Pêşewa hatiye nivîsandin û ji aliyê Ferîdûn Hekîmzade ve hatiye belavkirin. Naveroka nameyê wiha ye:

Nameya Şêx Mihemed Bêjwêyî di bersiva nameya Pêşewa Qazî Mihemed de. (1324/4/4) (havîna 1945)

Bi navê Xwedê mezin û pîroz: Silav û rêz (ev hevok bi erebî hatiye nivîsandin)

Mezin û birêz û hêjayê min cenabê Qazî Mihemed, beriya her tiştî ez guh didim vê fermana asimanî bo alema însanî; “We îza huyyeytom bîtehiyye feheyyû bî ehsen mînha”. Ji ber wê jî di bersiva silava we ya ezîz de dibêjim, “we eleykum selam û rehmetullah û berekatuh, elhlul beyt, înehû hemîdûn mecîd”.

Keko can, xem û keser ew qasî zêde ne, mirov nikare hemiyan binivîse, kul û derd ew qasî zêde ne, mirov nikare hemiyan bêje. “Leyeqzellah emren kan mefûla”. Derbarê wê pirs û şêwira ku bo wî karê girîng û aloz, ku te beriya niha bo min nivîsîbû û daxwaza nerîna min kiribû ka ez çi dibêjim û çi binivîsim, ya baştir ew bû ku ligel kesekî zanatir, ehlê taqî û tecrube bişêwirim. Ji ber ku ezê duabêj û duaxwaz çawa dikarim bi tenê serederî ligel vê mijara aloz bikim? Lê bi her hal ji ber “elmusteşar muitemen, festexerto ellah fî zalik”, ez wisa hizir dikim ev kar dê temenê te kurt bike lê nav û şohreta te dirêj bike. Wate: temenê kurt û kêm û navbanga mezin û dirêj. “we estefto qelbek we ma exnî inek min ellah min şey înel hukim we îllellah.”

Felek her gah kesekî helbirrî weidî hîlaketiye

Ke kursî bo geyînî, mil bepet bê refhetî eynî felaketiye

Vêca tu dizanî, ji kurt û dirêj yekê hilbijêre. “we kan emrellah qedren meqdûra”.

Şêx Mihemed Emîn Neqişbendî.

Di vê nameyê de Şêx Hemed Emîn Bêjwêyî bi rengekî jîrane bersiva Pêşewa dide û bi rengekî veşartî jî nerazîbûna xwe li hember wê biryara wî nîşan dide û jê re jî dibêje, ew karê te dê temenê te kurt bike û nav û şohreta te dirêj bike. Paşê jê re dinivîse, ji wan her du rêkan yekê hilbijêre, jê re dibêje, tu dê di vê rêkê de canê xwe ji dest bidî. Pêşewayê nemir, tevlî wê yekê ku zaniye jiyana wî di metirsiyê de ye, lê gav paş de neavêt û temenê kurt û jiyaneke serfiraz hilbijart û navê xwe û Komara Kurdistanê bo heta hetayê li nav dîroka kurdan de bi rengekî geş tomar kir.